TÜRKİYE VE ALMANYA’DA İLKÖĞRETİMDE ANADİLİ ÖĞRETİMİ -EĞİTİM PROGRAMLARI VE DERS KİTAPLARI AÇISINDAN BİR KARŞILAŞTIRMA
Özet
Bu çalışmanın amacı, Türkiye ve Almanya'daki anadili eğitim programlarını ve ilköğretimde okuyan öğrencilerin anadili öğrenim sürecinde en önemli öğretim aracı olarak yaygın bir şekilde kullanılan ders kitaplarını, nitelikleri ve bu sürece katkıları açısından karşılaştırmaktır. Bu amaçla; Almanya ve Türkiye'de ilköğretimde okutulan 3. ve 5. sınıf anadili ders kitaplarıyla bu sınıflara ait eğitim programları incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1. Türkçe ve Almancanın eğitimini yapmak amacıyla hazırlanan programların hedefleri nelerdir? 2. Her iki programın, eğitim programlarının ögeleri açısından benzerlik ve farklı yönleri nelerdir? 3. Anadili eğitiminde araştırma kapsamında incelenen kitaplar, hedef, içerik, öğrenme yaşantıları ve değerlendirme açısından programlarla tutarlılık göstermekte midir? 4. Ders kitaplarının hazırlanmasında temel alınan ölçütler nelerdir? 5. Ders kitaplarının dış yapı özellikleri nelerdir? (Kapak, cilt, yazı, resim, kenar ayarları, …) 6. Ders kitaplarının iç yapı özellikleri nelerdir? 7. Sözcük öğretimi aşamalı olarak yapılmakta mıdır? 8. Seçilen metin türlerinin nitelikleri ve nicelikleri nasıldır? 9. Kitaplarda bulunan metinlerin türlerine ve iletilerine göre dağılımı nasıldır? 10. Kitaplardaki metinlere ilişkin sorular öğrencileri düşündürmeye, düşündüklerini sözlü veya yazılı aktarmaya yöneltecek nitelikte midir? 11. Programda belirlenen hedeflere ulaşmak için izlenen yollar nelerdir? Tarama modelinde yapılan bu çalışmada her iki ülkenin ilköğretim 3. ve 5. sınıflarından en çok kullanılan ve programa uygun olduğu düşünülen birer kitap dizisi (ders ve çalışma kitapları, öğretmen kılavuz kitabı) seçilmiştir. Ders kitaplarının seçimi ve kullanımını gözlemek amacıyla her iki ülkede de gözlem ve görüşmeler yapılmıştır. Beş bölümden oluşan çalışmanın içeriği aşağıdaki gibidir: I. Bölüm: Problem ve problemin betimlenmesi ve Yöntem II. Bölüm: Anadili Eğitimi ve Eğitim Programlarının karşılaştırılması III. Bölüm: Dil öğretim yöntemleri ve ders kitaplarının nitelikleri IV. Bölüm: Ders kitaplarının karşılaştırılması V. Bölüm: Sonuçlar ve Öneriler. Çalışmada sonuç olarak, anadili eğitiminin amaçlarının her iki ülkede birbiriyle benzerlik gösterdiği, ancak programların yazılmasında, Türkçe programda çok fazla ayrıntıya girildiği, Almanca programın ise daha genel olduğu saptanmıştır. Almanya'da yılda 3-4 kez toplanan Okul Konferanslarında bölgesel özellikler de dikkate alınarak özel hedefler ve eğitim durumları saptanmakta, okullardaki uygulama ana programa bağlı kalınarak söz konusu konferanslarda alınan kararlara göre yapılmaktadır. Her iki programda da duyuşsal ve devinişsel davranışlara yeterince yer verilmediği saptanmıştır. Ders kitaplarının dış yapı (fiziksel) özellikleri açısından, Almanca kitapların Türkçe kitaplara göre daha nitelikli, sağlam ve kullanışlı hazırlandığı belirlenmiştir. Ders kitaplarının öğretme öğrenme sürecinde, öğretmen kılavuz kitaplarında Almanca için sadece rehberlik işlevi yerine getirilirken, Türkçe için öğretmene adım adım ders işleme biçimleri anlatılmaktadır. Almanca ders kitaplarındaki metinler daha çok çocuğun dünyasından seçilirken, Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin ya daha yetişkinler için ya da bilgilendirmeye yönelik hazırlandığı saptanmıştır. Dilbilgisi öğretimine, Almanca ders kitaplarında daha çok ağırlık verildiği belirlenmiştir.