Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Azerbaycan anayasası
Özet
Azerbaycan Güney Kafkasya’da yerleşen üç bağımsız cumhuriyetten biridir. 1920 yılından itibaren komünist idare usulü ile yönetilen ve SSCB üyesi olan Azerbaycan, 1987 yılında bağımsızlık mücadelesine başlamış ve 1991 yılında resmen bağımsızlığını kazanmıştır. 1995 yılında halk oylaması ile kabul edilen Azerbaycan Anayasası’nda yer alan hükümler batılı anlamda sivil, demokratik ve hukuki devlet kuruculuğuna yöneltilmiştir. Yeni Anayasa’da insan hak ve özgürlüklerine geniş yer vermiştir. Bağımsızlığından günümüze kadar geçen dönemde Azerbaycan insan hak ve özgürlüklerini koruma yönünde bir çok uluslararası belgeye katılmıştır. Bu çalışmada insan haklarının ve özgürlüklerinin korunması yönünde Azerbaycan’ın taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne yasal çerçevede uyum süreci incelenmiştir. Çalışma konusu belirlendikten sonra yapılması gereken öncelikli işlerden biri, bazı temel kavramlara açıklık getirmektir. Bu kavramlardan biri olarak “insan hakları” için birbirinden çok farklı tanımlar yapılmaktadır. Bu farklı tanımlamalar, insan hakları kavramının farklı boyutlarını ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle, bir tanımla yetinmek, bu kavramı tüm boyutları ile algılamak açısından sakıncalı sayılabilir. Fakat genel çizgileriyle insan hakları kavramını şöyle tanımlamak mümkündür: insan hakları bireyin kendi yaşamını sürdürebilmek ve geliştirebilmek için ihtiyaç duyduğu haklardır. İnsan hakları savunma ve isteme niteliklilerdir. Bu haklardan savunma nitelikli olanlar insan yaşamını güvenceye alma amacı güder. İsteme niteliğinde olanlar ise, insanın yaşam koşullarını geliştirmek için gerekli olan haklardır. Savunma ve isteme hakları arasında kesin çizgilerle ayrım yapılamamaktadır. Avrupa Konseyi’ne Azerbaycan’ın tam üyelik başvurusuna karşılık, Azerbaycan’ın Avrupa’yla olan siyasi ilişkileri, esasen Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi ile olan ilişkilerinden oluşmaktadır. Azerbaycan Avrupa Konseyine tam üyelik için 13 Temmuz 1996 yılında başvurmuştur. 28 Haziran 1996 tarihinde özel statülü misafir statüsü tanımıştır. 25 Ocak 2001 tarihinde tam hukuklu üyeliğe kabul edilmiştir. Anayasa’da, uluslararası belgelerin yasal mevzuat içindeki yeri meselesi düzenlenirken, insan hak ve özgürlüklerini düzenleyen uluslararası belgelerle, diğerleri arasında ayrıma gidilmektedir. Anayasa’nın 12/2. maddesi bu konuyu düzenlemektedir. Bu maddede ifade edilmiştir ki, Anayasa’da sayılan insan hak ve özgürlükleri Azerbaycan Cumhuriyeti’nin taraf olduğu uluslararası antlaşmalara uygun olarak yerine getirilir. Bu nedenle,deyebiliriz ki, Anayasa’da yer alan insan hak ve özgürlükleri AİHS’de dahil olmakla, uluslararası insan hak ve özgürlükleri ile tam uyum içindedir. Çalışmada, AİHS ve Ek Protokollerde yer alan hak ve özgürlükler, AİHS organlarının çeşitli kararları da dikkate alınarak, bilimsel değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bunun yanısıra, AİHS ve Ek Protokollerde yer alan hak ve özgürlüklerin Azerbaycan Anayasasında hangi ölçüde ve nitelikte yer aldığı değerlendirmeye tabi tutulmuştur.