Kolluğun zor kullanma görevi ve yetkisi
Özet
Günümüzde, toplumsal düzeni ve asgari disiplini sağlamak ve sürdürmek görevi, devlet kuvvetleri arasında yürütme organına ve bunun içinde de özellikle idareye düşen önemli bir görevdir. İdarenin, kamu düzenini sağlamak, korumak ve bozulduğunda eski hale getirmek amacıyla, durumun gerektirdiği ölçüde kişi özgürlüklerini sınırlama düzeyine varabilecek tedbirleri alması ve genel anlamda bu amacın gerçekleştirilmesi için yaptığı hizmetlerin tümü, kolluk işlev, yetki ve etkinlikleri arasında yer almaktadır. İdare, kamu düzenini koruma ve sağlama görevini kolluk vasıtasıyla gerçekleştirir. Kolluk ise bu görevini kaynağını yasalardan aldığı yetkilerini kullanmak suretiyle yerine getirir. Genel bir deyişle, kamu düzenini sağlama görevli ve zor kullanmaya yetkili kuruluşa “kolluk”; bu tür faaliyetlere ise “kolluk faaliyetleri” adı verilebilir. Kolluk faaliyetleri bünyesinde doğal olarak caydırıcılık ve zorlama unsuru taşır. Günümüz modern devlet anlayışının bir gereği olarak kamu iktidarını elinde bulunduran devlet, toplumsal yaşamın zorunlu bir sonucu olan kuralları ihlal ettirmemeye, ihlal edenleri de bu kurallara riayet etmeye zorlayabilmektedir. Ayrıca, devletin üzerine düşen görev ve faaliyetleri yürütebilmesi, kamu düzenini sağlayabilmesi, emredici ve maddi bir güce sahip olması ile mümkündür. Bu şekilde varlığı zorunlu olan bu gücün kaynağını modern devletlerde ordu ve kolluk teşkil etmektedir. Kanunlarda tanımlandığı şekliyle silahlı bir kuvvet olan kolluk, kanunları yürütüp, toplumda düzeni sağlarken, yasalarda belirtilen şartların oluşması halinde zor kullanabilir. Zor kullanma, öncelikle bedeni kuvvet, maddi güç, bedeni kuvvete yardımcı aletler ve son olarak silah kullanma şeklinde giderek artan oranda bir kuvvet kullanılmasıdır. Zor kullanma, zorlama tedbirleri ile yerine getirilebilir. Zorlama tedbirleri ise; bedeni kuvvet ve buna yardımcı aletler ile silah dahil yerine göre zorlayıcı para yaptırımıdır. Her hukuk düzeni genel olarak, emredici, yasaklayıcı ve izin veren normlardan oluşur. Hukuk düzenleri toplumsal hayatın devamı adına hem zor kullanmayı yasaklamakta hem de toplumsal hayatın karmaşıklığı karşısında zor kullanılmasına izin vermektedir. Hukuk düzeninin bir bütün olduğu ve kendi içinde çelişkili olmaması esas olduğundan hukuk düzeninin belli kişilerce kullanılmasına izin verdiği zor ya da kuvvet en genel anlamıyla bir hukuka uygunluk nedeni olarak nitelendirilebilir. Bir hukuka uygunluk nedeni olarak zor ve silah kullanma yerine göre, kanun emrinin yerine getirilmesi, yasal savunma veya zaruret durumlarında söz konusu olabilir. Bir hukuka uygunluk nedeni olan zor kullanma görevi ve yetkisi, uluslararası sözleşmelerde ve ulusal mevzuatta düzenlenmiş olup, bu normlarda da ifade edildiği gibi zor veya kuvvet kullanmanın meşru olabilmesi; “yasallık”, “mutlak zorunluluk” ve “ölçülülük” unsurlarının birlikte gerçekleşmesi ile mümkündür. Kolluk görevlileri, kanunlarda yazılı hallerde silah kullanabilir ve bunun sonucunda yaşam hakkına son da verilebilir. Ancak; silah kullanmanın hukuk devletinde uygunluk koşulu, silah kullanmada amacın öldürme olmaması ve silah kullanmanın zorunlu ve en son çare olmasıdır. Zira hukuk devletinde kolluğun görevi, suç işleyenleri veya suç şüphesi altında bulunanları adalete teslim etmektir. Bu koşullara uygun olmayan ateşli silah kullanma kanunlara uygun olsa da hukuk düşüncesine aykırı olacaktır. Kolluk görevlilerinin, zor ve silah kullanmalarını gerektiren hallerde yukarıda açıklanan hususlara uyulması halinde herhangi bir sorumlulukları düşünülemez Ancak, kolluk görevlilerinin, zor ve silah kullanmalarını gerektiren bu hallerde “kanunun ve zaruretin tayin ettiği sınırı” aşmaları durumunda, suç işlenmiş olacağından sorumlukları söz konusu olacaktır. Her görev ve yetki de olduğu gibi zor ve silah kullanma yetkisi de kötüye kullanılabilir. Bu durumda, işlenen fiilin vasfına göre, kolluk görevlilerinin ceza kanununda düzenlenmiş bulunan sert muamele, işkence ve kötü muamele ve cebir kullanma suçlarından birisi ile yargılanmaları ve cezalandırılmaları yoluna gidilecektir.