Küresel kültür ve Türkiye televizyonlarında bilgi yarışmaları: ‘En Zayıf Halka’ ve ‘Kim 500 Milyar İster’
Özet
Bu çalışma, Türkiye’de son yıllarda oldukça ön planda yer alan bilgi yarışmalarını konu edinmektedir. Çözümlemeye konu olan programlar, Kim 500 Milyar İster ve En Zayıf Halka’dır. Bu programların en önemli özelliklerinden biri patentlerinin uluslararası program akışında lider konumda bulunan BBC ve ITV’ye ait olmasıdır. Programlar dünyanın birçok ülkesinde aynı anda ve aynı formatta yayınlanmaktadır. Ancak, ortak format küresel-yerel ekseninde değerlendirildiğinde, her ülkede farklı yerel unsurlar devreye girebilmekte, en azından sorular o ülkenin politik gündemine, dilbilgisine, sanatına, geleneklerine vb. göre değişmektedir. Fakat, küresel ölçekli kapitalist ideolojinin şekillendirdiği bu ortak formatın işleyişi yerel öğelerce sekteye uğratılmamaktadır. Çalışmanın temel savlarından biri budur. Tezin küresel kültür tartışmaları içinde ele alınmasının temel nedeni budur. Tez, televizyon ekranında sürekli yer alan ve ilgi gören ödüllü bilgi yarışmalarında kazan(dır)ılması hedeflenen yüksek para ödülünün ve yarışmaların formatının bilginin anlamlandırılmasına etkisini ve bu yeni anlamla kurulan yeni iktidar örüntülerini anlamaya çalışmayı amaçlamaktadır. Programların çözümlemesi, yarışmaların hız ve kıvraklığın önemli hale getirilerek ‘serbest pazar’ gereklerine uyarlanışını, ‘rekabet’in vurgulanışını; ‘bilgi’nin her konuda sorulan soruları, belirlenmiş seçenekler arasından seçilerek verilen cevaplarla bir tür ‘bilgi kaftanı giydirilmiş malumat’a indirgenerek bilgi sahibi olma sanrısı yaratılışını; ve yine öte yandan bu sanrının hız, taktik, şans, hırs, kişisel özellikler gibi etkenlerle desteklenmeksizin yetersiz, para kazanılamamışsa anlamsız sayılışını göstermiştir.