T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ
KESİN RAPORU
Eğriova Yayla Ekosisteminin Bütüncül Yönetimi
Üzerinde Bir Araştırma
Proje Yürütücüsü: Prof.Dr. Metin BAŞAL
Yardımcı Araştırmacı: Dr. Gül GÜNEŞ
Proje Numarası: 99-25-00-01
Başlangıç Tarihi: Ağustos 1999
Bitiş Tarihi: Ağustos 2002
Rapor Tarihi: Aralık 2002
Özet: Türkiye’de yazın yaylalara çıkmak, geleneksel bir
aktivitedir. Son yıllarda ise bu alanlar, rekreasyon ve turizm faaliyetleri
açısından da dikkat çekmeye başlamıştır.
Çalışma alanı olan Beypazarı-Eğriova
Yayla Ekosistemi Ankara’nın
Araştırma için “anket" ve Coğrafi
Bilgi Sistemleri kapsamında “nitelik haritalarının ortaya konması” (alan
analizleri) iki temel yöntem olarak belirlenmiştir.
Bu bağlamda, öncelikle alana ilişkin
veriler toplanarak ve bilgisayar ortamına aktarılmış; daha sonra alan
analizleri gerçekleştirilmiş ve alan kullanım kararları belirlenmiş ve son
olarak da bütüncül yönetime ilişkin esaslar ve organizasyon modeli ortaya
konmuştur.
A Research on the
Integrated Management of Eğriova Yayla (High Plateau) Ecosystem
Abstract: In
Although Beypazarı-Eğriova yayla ecosystem, the study
area, is located in
For the study, Geographic Information Systems, used to land analysis and display of the quality maps, and questionnaire were determined as two main methods.
In this context; as a first step, all relevant data were complied into the computer for making land analysis. Secondly, land use decisions were taken. And lastly, some fundamental principles and organization model for “integrated management” of Eğriova yayla ecosystem were determined.
1. Amaç ve Kapsam:
Türkiye’de yaylalara çıkmak,
yüzyıllardan beri gelenek haline gelmiştir. Geleneksel yaylacılık
faaliyetlerinin halen devam ettiği yerlerde, yaylacılığın sayfiye anlamı ikinci
planda kalmaktadır. Bölge halkı arasında yaylalara çıkmanın doğal ve ekonomik
niteliklerinin olmasının yanı sıra, kültürel ve sosyal özellikleri de önemlidir
(İncekara vd. 1997).
Diğer taraftan, ülkemizdeki bazı
yaylalarda, geleneksel yaylacılık faaliyetlerinin önemini yitirmesi ya da yok
olmaya yüz tutması ile birlikte; özellikle yerel halk ve turizm şirketlerinde
bu alanlardan elde edilecek turizm ve rekreasyon geliri beklentisi ortaya
çıkmaktadır. Bu durumun yaylalarda yaşanan yetki karmaşası ve denetimsizlik
sorunu ile birleşmesi sonucu, kaçak ve çirkin yapılaşma artmaktadır. Ayrıca,
yaylaları ziyaret eden, gittiği yöreye kendi beklentilerini taşıyan ve yerel
toplumun değer yargılarına saygı göstermeyen bazı turistler, yöredeki kültürel
dengelerde olumsuz değişikliklere yol açmaktadır. Bu bağlamda, yaylalarda
gerçekleştirilecek turizm ve rekreasyon planlaması oldukça önemlidir ve kıyılarımızda oluşan zararlanmaların yaylalarımızda da
yaşanmaması için akılcı planlama yaklaşımları içine girilmesi gerekmektedir.
Ülkemiz sınırları içinde günümüze
kadar bakir kalmayı başarabilmiş yayla örneklerine nadir de olsa
rastlanabilmektedir. Araştırma alanı olarak seçilen “Eğriova yayla ekosistemi”,
Karaşar beldesi halkı tarafından kullanılmaktadır. Karaşar, Ankara’nın
Beypazarı ilçesine bağlı; Ankara’nın
Karaşar beldesine, idari
olarak bağlı olduğu Beypazarı’ndan, İnözü Vadisi’ni izleyen asfalt yol
üzerinden ulaşılmakta; yerleşim birimi içinde, Karaşar Belediyesi binasından
sonra Eğriova yayla ekosistemine kadar stabilize olan yol, daha sonra
İstanbul-Ankara otoyoluna bağlanmaktadır.
Araştırma alanı olarak,
Eğriova yayla serisi sınırı tanımlanırken; Karaşar’dan itibaren, Karaşar halkı
tarafından kullanılmakta olan yaylaları içeren ve yayla şenliklerinin yapıldığı
“Çatalçörten”le sonlanan yaklaşık
Karaşar’dan
Zengin doğal ve kültürel kaynakları
ile turizm ve rekreasyona yönelik faaliyeler için oldukça çekici görünen
yaylanın; çok yakın bir gelecekte geniş bir kullanıcı kitlesi tarafından
keşfedilmesi kaçınılmazdır. Bu bağlamda, Eğriova yayla ekosisteminin turizm ve
rekreasyona yönelik faaliyetlere açılması durumunda; alanının sahip olduğu
değerlerin korunması ile insan aktiviteleri arasındaki çelişkiyi mimimuma
indirecek, sürdürülebilir gelişim temeline dayalı bir denge içeren “bütüncül
bir yönetim anlayışının” ortaya konması gerekmektedir. Aksi takdirde,
sözkonusu yayla ekosistemi de bilinçsiz ve plansız bir şekilde yoğun kullanıma
açılan diğer alanlar gibi, kısa zamanda geri dönüşü mümkün olmayan
zararlanmalar ile karşı karşıya kalacaktır.
Araştırmada ayrıca; Eğriova yayla
ekosistemi örneğinde geliştirilecek olan bütüncül yönetim yaklaşımının diğer
yayla ekosistemlerinin planlanması için de örnek alınabilecek bir çalışma
olması amaçlanmıştır.
Harita 1.
2. Materyal:
Eğriova yayla ekosisteminin bütüncül
yönetimini ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada ana ve yardımcı
materyali; araştırma alanı olan Eğriova yayla ekosistemi, haritalar ve diğer
veriler, arazi çalışmalarından elde edilen veriler, uydu görüntüsü, hava
fotoğrafları ve anketlerden elde edilen veriler oluşmaktadır.
Araştırma alanı olan “Eğriova Yayla Ekosistemi”,
Ankara ili, Beypazarı ilçesi Karaşar beldesi halkınca kullanılmaktadır. Karaşar’dan
Ø Karaşar beldesi, İç Anadolu'nun Yukarı Sakarya
Bölümü'nde yer almakta olup, sosyo-kültürel bakımdan farklı özelliklere
sahiptir.
Ø Günümüz sosyo-ekonomik koşulları nedeniyle
Karaşar’da geleneksel yaşam biçimi yavaş yavaş değişmeye başlamış ve yöredeki
kültürel değerler unutulmaya yüz tutmuştur. Ancak cenaze ve düğün gibi
toplumsal olaylarda halen bu gelenekler yaşatılmakta, insanlar birbirine destek
olmaktadır.
Ø Yaşlı nüfus, Karaşar'daki geleneksel yaşamı bilen
ve bunu özellikle giyim tarzı ile yansıtan son kuşaktır. Genç nüfus ise, iş bulma ve eğitim amacıyla
özellikle Ankara ve İstanbul gibi büyük kentlere göç etmiştir. Ancak yazın
genellikle tatil amacıyla yöreye gelmekte ve bu sayede Karaşar ile bağlarını
koparmamaktadır.
Ø Karaşar beldesinin bulunduğu yerde yükseklik 1300
metredir. Araştırma alanı olan Eğriova yayla ekosisteminde ise yükseklik yer
yer yaklaşık 2000 metreye kadar artmaktadır.
Ø
Eğriova yayla
ekosistemi, Ankara’ya oldukça yakın konumlanmış olmasına rağmen Ankara halkının
büyük bir çoğunluğu tarafından bilinmemektedir.
Ø
Yayla, halen stabilize olan
yolu ile oldukça doğal bir ortamdır.
Ø Karaşar halkının doğaya saygısı ve onunla uyum içinde yaşamasının yanı sıra “Eğriova yayla ekosistemi”ni ziyaret edenlere karşı engin hoşgörüsü ve konukseverliği, dikkate alınmaya değer özelliklerdir.
Ø
Ø Yaylada halen geleneksel yaylacılık
faliyetleri devam etmekte ve bu faaliyetler sonunda yöreye ait hayvansal
ürünler ile süt ürünleri elde edilmektedir.
Ø Yöreye özgü mutfak kültürü oldukça zengin örnekler içermektedir.
Ø Yöresel el sanatları da alanı cazip kılan faktörler arasındadır.
2.2. Haritalar ve diğer veriler
Ön etüdün gerçekleştirilmesi ve çevre ile ilişkilerin ortaya konması amacıyla;
Ø T.C. M.S.B. Harita Genel Komutanlığı 1/100 000 ölçekli Türkiye Haritasından,
Ø Karayolları Genel Müdürlüğü web sayfasında yer alan Türkiye Karayolları haritasından ve
Ø Turizm Bakanlığı 1/850 000 ölçekli Türkiye Haritasından yararlanılmıştır.
Araştırma alanının geçmişten günümüze durumunun değerlendirilmesi ve kaynaklarının tanımlanarak analiz edilebilmesi için;
Ø M.S.B. Harita Genel Komutanlığı’nın 1981 yılına
ait 1/25 000 ölçekli H27b2, H27b3, H28a1, H28a4 ve G28d4 “topoğrafik
haritaları” ve “sayısal yükseklik paftalarından”,
Ø Orman Bakanlığı, Beypazarı Orman İşletme
Müdürlüğü, Eğriova Orman İşletme Şefliği’nin 1/25 000 ölçekli “orman yolları
şebeke planından”,
Ø Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, Beypazarı Orman
İşletme Müdürlüğü, Eğriova Orman İşletme Şefliği, “orman amenajman planından”,
Ø T.C. Köyişleri Bakanlığı, Toprak-Su Genel
Müdürlüğü, 1/25 000 ölçekli “sayısal toprak paftaları” ve “Ankara İli Toprak
Haritası ve Toprak Kaynağı Envanter Raporlarından”,
Ø Maden Tetkik Arama Enstütüsü 1/25 000 ölçekli
“sayısal jeoloji paftalarından”
Ø Devlet İstatistik Enstitüsü 1997 yılına ait “genel
nüfus sayımı” ve 1998 yılı “ekonomik ve sosyal göstergelerinden”,
Ø Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nden
elde edilen meteorolojik bilgilerden,
Ø Somuncu (2001)’nun çalışma alana ilişkin
hazırladığı 1/25 000 ölçekli “jeomorfoğrafya haritasından”,
Ø Öztekin ve Tezcan (2001)’nın çalışma alanına ait
“doğal bitki örtüsü listesinden” ve
Ø Konu ile ilgili yerli ve yabancı yayınlar ile önceki
çalışmalardan yararlanılmıştır.
2.3. Arazi
çalışmalarından elde
edilen veriler
Çalışma alanına 1998-2002 yılları
arasında farklı mevsimleri içerecek şekilde çeşitli dönemlerde gidilmiş ve bu
sayede alandaki mevcut mevsimsel değişiklikleri ortaya koyabilecek fotoğraf,
slayt ve kamera görüntüleri elde edilmiştir.
Bunun yanı sıra Beypazarı ve Karaşar
Belediyesi, Karaşar Kültür,
Yardımlaşma, Turizm, Güzelleştirme Derneği ve Karaşar Güç Birliği’ ile
yapılan çeşitli görüşmelerde; ilçe ve belde bazında sosyo-ekonomik yapı
hakkında bilgi toplanmıştır.
Araştırma alanı ile ilgili uzaktan
algılama çalışması kapsamında;
Ø M.S.B. Harita Genel Komutanlığı’ndan alınan 1970
yılına ait 8 adet 1/30 000 ölçekli ve 1998 yılına ait 10 adet 1/35 000 ölçekli
“monoskopik hava fotoğrafından” yararlanılmıştır.
Yukarıda belirtilen materyallerin yanı
sıra, bazı bilgisayar yazılım ve donanımlarından da önemli ölçüde
yararlanılmıştır. Uzaktan algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) analizleri
için Arcview 3.2 ve TNT.mips yazılımlarından ve ayrıca, şekil, çizelge ve
haritaların hazırlanması ve sunulabilir duruma getirilebilmesi için windows
programından, anketlerin değerlendirilmesinde ise SPSS paket programından
yararlanılmıştır. Çalışmaların büyük kısmı Pentium 2-256 RAM bilgisayarlarda
gerekleştirilmiş, fotoğrafların bilgisayar ortamına aktarılması için A4
scanner, çıktıların alınabilmesi için ise Laserjet ve Paintjet yazıcılar
kullanılmıştır.
2.5.
Anketlerden elde edilen
veriler
Araştırmanın bir diğer materyalini
Eğriova yayla serisi ile ilgili anket çalışmasından elde edilen veriler
oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında, Karaşar beldesi halkının ve Eğriova
yayla serisini yazın kullanan insanların turizm ve rekreasyon kavramları
hakkındaki bilgi düzeyleri, yaylanın kullanılış amacı, beklentileri, sorunları,
eğitim düzeyleri, meslekleri, tatil tercihleri ve Eğriova yaylasının turizm ve
rekreasyona açılması konusundaki görüşlerini ortaya koymak amacıyla Ek 1’de yer
alan anket hazırlanmış ve100 kişiye uygulanmıştır.
Araştırmayı gerçekleştirebilmek ve
Eğriova yaylasının duyarlı bir ekosistem olarak sahip olduğu önemi ortaya
koyabilmek amacıyla değişik yöntemler incelenmiş ve çalışma konusu ile ilgili
olarak dünyadaki ve ülkemizdeki anlayış ortaya konmuş, konuyu açıklayan
kuramsal temeller ortaya konup yorumlanmış, tanımlamalar yapılarak genel
çerçeve belirlenmiştir. Daha sonra, yönteme ilişkin genel akış şeması
geliştirilmiştir (Şekil 2).
Çalışma alanı bir yayla ekosistemi olduğundan, idari bir sınır belirlemek
de mümkün olmamıştır. Bu nedenle Eğriova yayla serisini oluşturan küçük mahalle
gruplarını ve yayla serisinin sonlandığı
şenlik alanını da içine alacak şekilde dağların en yüksek noktaları, vadiler ve
nehirleri izleyen coğrafi bir çalışma alanı sınırı belirlenmiştir.
Çalışma alanı sınırlarının ortaya konmasında, alana ilişkin uydu görüntüsü
ve hava fotoğrafları da yönlendirici olmuştur.
Toplanan veriler ve çalışma alanının özelliklerinden yola çıkılarak
araştırma alanı için “anket" ve Coğrafi Bilgi Sistemleri kapsamında
“kullanımların nitelik haritalarının ortaya konması” (alan analizleri) olmak
üzere iki temel yöntem belirlenmiştir.
3. 1. Anket
Anket çalışması için öncelikle çalışma alanı olan Eğriova yayla serisindeki
toplam populasyon belirlenmiştir (498 hane). Bunlar içinde homogen bir üretim
biçimi veya yayladan fayda sağlama gibi belirgin bir özellik bulunmamaktadır. Bu
nedenle, yapılan saha incelemeleri sonucunda, 498 hanede araştırma alanını
temsil edeceği varsayılan % 20 (Sukhatme and Sukhatme 1970) oranındaki örnek
hacmi (498 x 0.20), araştırma kapsamına girecek denek sayısını vermiştir. Bu
rakam, 99.6 olarak hesaplandığından 100 deneğe anket uygulanmıştır. Bu
denekler, basit rasgele örnekleme yöntemi ile seçilmiştir. Ön anketler
sonucunda işleyen ve işlemeyen sorular görülmüş ve ankete son şekli verilerek
Ağustos 2000 tarihinde anket çalışması gerçekleştirilmiştir (Ek 1).
Daha sonra bu anketler,
kodlanarak (yani sayısal değerlere dönüştürülerek) SPSS 10.0 for Windows paket
programına aktarılmıştır (Şekil 3).
ÇALIŞMA
AMACININ ÇALIŞMA
ALANI VE
BELİRLENMESİ SINIRLARININ
BELİRLENMESİ
GÜNÜBİRLİK VE UZUN SÜRELİ
ARAZİ
GEZİLERİ
LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
VE VERİ TOPLAMA
BÜT.Y. LE İLGİLİ
YÖNTEME İLİŞKİN ARAŞTIRMA
ALANI UZAKTANALGILAMA
LİTERATÜR LİTERATÜR İLE İLGİLİ LİTERATÜR VE CBS İLE İLGİLİ
ARAŞTIRMASI ARAŞTIRMASI ARAŞTIRMASI VERİLERİN
TOPLANMASI
ARAŞTIRMA YÖNTEMİNİN BELİRLENMESİ
ÇALIŞMA ALANI
NİTELİK SINIRLARININ
ANKET HARİTALARI KESİNLEŞTİRİLMESİ
ALAN KULLANIM
TİPLERİNİN BELİRLENMESİ
GENEL DEĞERLENDİRME
ALAN
KULLANIM TİPLERİNE GÖRE NİTELİK
HARİTALARININ OLUŞTURULMASI
BÜTÜNCÜL YÖNETİME İLİŞKİN MODELİN VE
ALAN
KULLANIM KARARLARININ ORTAYA KONMASI
ÖNERİLER
Şekil 2. Eğriova yayla
ekosisteminin bütüncül yönetiminin ortaya konmasına ilişkin yöntemin genel akış
şeması (Orijinal 2002).
ANKET
SORULARININ HAZIRLANMASI
DENEK SAYISI VE ÖRNEKLEME
YÖNTEMİNİN BELİRLENMESİ
BASİT RASTGELE ÖRNEKLEME YÖNTEMİ
ÖN ANKETİN UYGULANMASI
ANKET SORULARININ KESİNLEŞTİRİLMESİ
ANKETE
İLİŞKİN CEVAPLARIN
BİLGİSAYARA GİRİŞİ VE SORGULANMASI
İSTATİSTİK ANALİZ
Araştırma kapsamında
HGK’ dan alanı kapsayan iki farklı yıla ait (8 adet-1970-1/30000 ve 10 adet
1998-1/35000) monoskopik haritalar alınmış, daha sonra bunlar 400 dpi
çözünürlüğünde scan edilmiş ve “tiff” formatında kaydedilmiştir. Daha sonra
TNT.MİPS yazılım ortamına import edilen haritalara koordinat verilmiştir
(Jeoreferanslama). Bu işlem bir diğer deyişle, hava fotoğrafı ve uydu
görüntülerinde geometrik düzeltme işlemidir ve iki aşamalıdır. Öncelikle
görüntü üzerinde belirli noktalara koordinat verilir. Bu işlemler için yine
HGK’ dan alınan alana ait beş adet 1/25000 lik haritadan yararlanılmıştır. Her
fotoğraf için yaklaşık 20 civarında yer kontrol noktası kullanılmıştır. Daha
sonra, verilen koordinatlara referans haritalardan bakılıp yeniden örnekleme
(resampling) yapılmıştır. Yeniden örnekleme modeli olarak iki sıralı polinom
denklemi kullanılmıştır. Sonra bu fotoğraflar dört kenarından kesilmiş ve kesilen
fotoğraflar da mozayiklenmiştir. Yani ayrı parçalar halindeki hava fotoğrafları
tek parça haline getirilmiştir. Hava fotoğrafları Arcview 3.2. Image Analysis
programında kullanılmak üzere kaydedilirken, jpg formatı koordinat
içermediginden, tiff formatı ise çok yer kapladığından; “sid” formatına
dönüştürülerek daha az bir yer kaplaması sağlanmıştır.
Çalışma alanı olan
Eğriova yayla ekosisteminin mevcut durumunun doğru ve güvenilir olarak ortaya
konmasında uzaktan algılamaya ilişkin veri olarak hava fotoğrafları rol
oynarken; alana ilişkin verilerin analizinde ve öneri alan kullanımlarının
nitelik durumlarının belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemleri etkin bir araç
olarak yer almıştır.
Öneri alan kullanımların değerlendirme faktörlerine göre nitelik durumlarının
ortaya konması amacıyla değerlendirmeye alınan kaynaklar, alana ilişkin
organizasyonu yapılan CBS’nin katmanlarını oluşturmuştur (Şekil 4).
Katmanlar
belirlendikten sonra, bu katmanlara ait haritalar elde edilmiş ve buna bağlı
olarak veri tabanında tasarımında yer alması istenen bilgiler saptanmıştır.
Daha sonra bu bilgilerden sayısal halde elde edilemeyenler sayısallaştırılarak
bilgisayar ortamına aktarılmış ve UTM –1983, zon
ORMAN AMENAJMAN
YOL-YERLEŞİM
TOPRAK
JEOMORFOĞRAFYA
SU
VARLIĞI
DOĞAL
BİTKİ ÖRTÜSÜ
TOPOĞRAFYA-EĞİM
Şekil 4. Araştırma kapsamında oluşturulan CBS
katmanları (Orijinal 2002).
CBS’nin organizasyonunda, verilerin toplanması ve depolanmasından sonraki
aşama, analizlerin yapılması olmuştur. Bu aşamada; topoğrafik haritadan alanın
üç boyutlu görünüşü elde edilmiş, bakı ve eğim analizleri ve diğer haritara
yönelik analizler gerçekleştirilmiştir (Sözkonusu tüm analizlere ilişkin
paftalar proje raporunun en sonunda, Ek
Analizlerin yapılması sonrasında ortaya konan alan
kullanımlarının nitelik durumlarını gösteren haritalar, araştırmanın en önemli
temel yöntemini olmuştur. Bu yöntem özellikle Akpınar (1994) ve Kurum (1992)’a
benzer bir yaklaşımla ortaya konmuştur.
Analiz çalışmalarının yapılabilmesi için
değerlendirme faktörlerini oluşturan değerlendirme faktörlerini oluşturan eğim,
bakı, jeomorfografya, su varlığı, erozyon derecesi, toprak özellikleri, arazi
kullanım yetenek sınıfları, şimdiki alan kullanımı, yola uzaklık ve
yerleşimlere uzaklık haritaları; 30x30 m’lik grid formlara çevrilmiştir. Su
varlığı faktörü; kendi arasında gölete, dereye ve dereye olan uzaklık olarak
gruplandırılmış ve bu verilere (100, 500 ve
Daha sonra doğa sporları (trekking, ata ve bisiklete binme), doğa inceleme (kuş gözlem, bitki inceleme) ve eğitim çalışmaları, yaylacılık, ağaçlandırma ve çadırlı kamping olarak belirlenen beş alan kullanım tipi için her değerlendirme faktörünün, “üstün nitelik” (4 puan), (3 puan), “zayıf nitelik” (2 puan) ve “değersiz” (1 puan) olmak üzere katkı derecelerinin belirlenmesine yönelik çizelgenin uzmanlar tarafından tarafından değerlendirilmesi sağlanmıştır Daha sonra bu değerlendirmelerin ağırlıklı ortalamaları alınarak ortak bir sonuca ulaşılmıştır. Uzmanlar ayrıca, değerlendirme faktörlerinin alan kullanım tiplerine göre ağırlık puanlarını (1-3 arasında) da belirlemişlerdir. Uzmanlar tarafından değerlendirme faktörlerinin ağırlık puanları ve nitelik durumlarına ilişkin çizelgeler; Akpınar (1994)’dan yararlanılarak değerlendirilmiştir. Hesaplamalara ilişkin detaylı açıklama “Analiz ve bulgular” bölümünde yer almaktadır.
Değerlendirme sonrasında, değerlendirme
faktörlerinin alan kullanım tipleri ve niteliklerine gore aldıkları puanlar ve
ağırlık puanları, Arcview 3.2. programının bir uzantısı olan ve sorgulamaya ilişkin işlemlerin daha kolay, anlaşılabilir ve hızlı
yapılabilmesini sağlayan “Model
Builder”a aktarılmış ve burada her bir alan kullanım tipi için üstün, uygun,
zayıf nitelikte ve değersiz olan alanlar belirlenmiş ve çalışma alanının tümü
için daha önce sayılan beş kullanım tipini içeren nitelik haritaları
oluşturulmuştur.
Daha sonra alan kullanım tiplerinin tümü tek bir
harita üzerinde biraraya getirilerek alan kullanım kararları belirlenmiş ve
araştırma sonunda; elde edilen tüm sonuçlar doğrultusunda “Eğriova yayla
ekosistemi” ne ilişkin bütüncül yönetim modeli ortaya konmuştur.
4.
Analiz ve Bulgular
Eğriova yayla ekosisteminin turizm ve rekreasyona yönelik faaliyetlere açılması durumunda; alanının sahip olduğu değerlerin korunması ile insan aktiviteleri arasındaki çelişkiyi mimimuma indirecek, sürdürülebilir gelişim temeline dayalı bir denge içeren “bütüncül bir yönetim anlayışının” ortaya konması gerekmektedir. Aksi takdirde, sözkonusu yayla ekosistemi de bilinçsiz ve plansız bir şekilde yoğun kullanıma açılan diğer alanlar gibi, kısa zamanda geri dönüşü mümkün olmayan zararlanmalar ile karşı karşıya kalacaktır.
Eğriova yayla ekosisteminin bütüncül
yönetimine ilişkin esaslar belirlenirken;
· “Veri toplama ve depolama” (alanın en önemli özelliklerinin tanımlanarak bilgisayar ortamına aktarılması);
· Alan analizleri sonrasında “kullanım kararlarının belirlenmesi” ve
Eğriova yayla ekosistemi için doğru ve güvenilir kullanım kararlarının üretilmesine yönelik alan analizleri esnasında alana ilişkin beş ana kullanım tipinin belirlenmesinde anketlerden elde edilen sonuçlar etkili olmuştur.
Çalışma alanı olan Eğriova yayla ekosistemini kullanan
Karaşar beldesi halkı ve ziyaretçilerden oluşan toplam 100 kişiye uygulanan
anket çalışmasından elde edilen sonuçlar da araştırma için oldukça yönlendirici
nitelikte olmuştur.
Ankete katılanların
cinsiyete göre dağılımlarına bakıldığında,
Katılımcıların mesleklere göre dağılımında, büyük
çoğunluğu serbest meslek sahipleri ve ev hanımları oluşturmaktadır (Çizelge 4).
Medeni durumları ise Çizelge 5’de yer almaktadır.
Çizelge 1. Ankete katılanların cinsiyete göre dağılımı (Orijinal 2001).
Cinsiyet |
Kişi Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Bayan |
32 |
32 |
Erkek |
68 |
68 |
Toplam |
100 |
100 |
Çizelge 2. Ankete katılanların eğitim durumları (Orijinal 2001).
Eğitim |
Kişi Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Okur-yazar değil |
15 |
15 |
Okur-yazar |
1 |
1 |
İlkokul |
29 |
29 |
Ortaokul |
14 |
14 |
Lise |
27 |
27 |
Üniversite |
14 |
14 |
Toplam |
100 |
100 |
Çizelge 3. Ankete katılanların yaş durumları (Orijinal 2001).
Yaş |
Kişi Sayısı (Adet) |
Oran (%) |
20'den küçük |
12 |
12 |
21-25 |
13 |
13 |
26-30 |
9 |
9 |
31-35 |
11 |
11 |
36-40 |
3 |
3 |
41-50 |
10 |
10 |
51-60 |
15 |
15 |
60'dan büyük |
27 |
27 |
Toplam |
100 |
100 |
Çizelge 4. Katılımcıların
mesleklerine göre dağılımları (Orijinal 2001).
Meslek |
Kişi Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Memur |
9 |
9 |
Mühendis |
2 |
2 |
Emekli |
12 |
12 |
Öğrenci |
10 |
10 |
Serbest meslek |
19 |
19 |
Orman
işçisi |
6 |
6 |
Ev
hanımı |
19 |
19 |
Doktor |
2 |
2 |
Muhasebeci |
2 |
2 |
Öğretmen |
3 |
3 |
Diğer |
16 |
16 |
Toplam |
100 |
100 |
Çizelge
5. Katılımcıların medeni halleri (Orijinal 2001).
Medeni hali |
Kişi Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Evli |
71 |
71 |
Bekar |
25 |
25 |
Dul |
4 |
4 |
Toplam |
100 |
100 |
Ankete
katılanların çocuk sayısı, sürekli yaşadıkları yer ve yaylada evleri varsa,
yeri; Çizelge 6, 7 ve 8’de yer almaktadır.
Çizelge
6. Katılımcıların çocuk sayısı (Orijinal 2001).
Çocuk sayısı (Adet) |
Kişi Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Yok |
28 |
28 |
1 |
9 |
9 |
2 |
15 |
15 |
3 |
18 |
18 |
4 |
9 |
9 |
5 |
16 |
16 |
6 |
5 |
5 |
Toplam |
100 |
100 |
Çizelge7. Katılımcıların sürekli yaşadıkları yer (Orijinal 2001).
Çocuk sayısı (Adet) |
Kişi Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Karaşar |
48 |
48 |
Beypazarı |
3 |
3 |
Ankara |
48 |
48 |
İstanbul |
1 |
1 |
Toplam |
100 |
100 |
Çizelge 8. Yayla evlerinin yeri (Orijinal 2001).
Yayla evinin yeri |
Kişi Sayısı
(Adet) |
Yüzde (%) |
Üç mahalle |
1 |
1 |
Alimen |
1 |
1 |
Kerpiçler |
1 |
1 |
Eğriova
Ayağı |
2 |
2 |
Ayderesi |
3 |
3 |
Battallar |
3 |
3 |
Eşe
mahallesi |
4 |
4 |
Kuyucak |
4 |
4 |
Hasanbaba |
5 |
5 |
İmirze |
5 |
5 |
Selemet
(Sarıahmet) |
6 |
6 |
Tangırlar |
6 |
6 |
Yenimahalle |
7 |
7 |
Demirci |
7 |
7 |
Çukurören |
19 |
19 |
Velev boğazı |
9 |
9 |
Sarı alan |
10 |
10 |
Yok |
7 |
7 |
Toplam |
100 |
100 |
Anketi cevaplayanların büyük bir çoğunluğu, Eğriova yayla serisini yaylacılık amacı ile kullanmaktadırlar. Bunu tatil amacı ile kullananlar izlemektedir (Şekil 5). Tatil amacı ile gelenlerin, bu yaylayı tercih nedeni ise çoğunlukla doğanın bozulmamış oluşu ve manzara güzelliği ile zengin flora-fauna, manzara güzelliği ve doğanın bozulmamış oluşudur (Şekil 6). Katılımcıların büyük çoğunluğu, tatil için yaylaları tercih etmektedirler (Çizelge 9).
Şekil
5. Katılımcıların yaylaya geliş amacı (Orijinal 2001).
Şekil 6. Tatil amacıyla gelenlerin Eğriova yayla serisini tercih nedeni (Orijinal 2001).
Çizelge 9. Katılımcıların tatil amacıyla tercih ettikleri yer (Orijinal 2001).
Tatil
için tercih ettiği yer |
Kişi
Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Deniz kenarı |
9 |
9 |
Yayla |
40 |
40 |
Dağlık alanlar |
2 |
2 |
Deniz kenarı ve yayla |
4 |
4 |
Diğer |
1 |
1 |
Tatil amacıyla yaylaya gelenler,
genellikle yaz tatili ve hafta sonlarını tercih etmektedir (Çizelge 10).
Yaylaya gelenlerin alanda uzun süre kalmalarını engelleyen faktörlerin
başında hava koşulları gelmektedir. Hakikaten, Eğriova yaylasda yaz
akşamları bile oldukça serin olmaktadır (Şekil 7).
Tatil amacıyla
yaylaya gelenler, konaklama amacıyla yaylada en çok yayla evlerinin yer
almasını istemektedirler. Bu soruyu yaylaya yaylacılık amacıyla gelenler
ise cevapsız bırakmışlardır (Şekil 8).
Çizelge 10. Tatil amacıyla gelenlerin, yaylaya
geliş zamanı (Orijinal 2001).
Yaylaya
geliş zamanı |
Kişi Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Hafta sonu |
11 |
11 |
Resmi tatiller |
1 |
1 |
Yaz tatili |
37 |
37 |
Hafta sonu, resmi tatiller ve yaz tatili |
3 |
3 |
Hafta sonu ve yaz tatili |
3 |
3 |
Resmi
tatilller ve yaz tatili |
1 |
1 |
Belde halkın büyük kısmı yaylaya yaylacılık amacıyla gelmektedirler.
Bunların yaylada gerçekleştirdikleri faaliyetler içinde birinci sırayı,
hayvancılık almaktadır. Bu da çoğunlukla büyükbaş hayvancılıktır (Şekil
9). Hayvanların beslenmesinde ise daha çok kendilerine yeter üretim yapma
fikri hakimdir. Pazara yönelik bir üretim söz konusu değildir (Çizelge 6.11 ve 6.12).
Şekil
8. Tatilcilerin yaylada konaklama bakımından tercihleri (Orijinal 2001).
Şekil 9. Yaylada gerçekleştirilen faaliyetler (Orijinal 2001).
Çizelge 11. Yaylaya götürülen
hayvanların beslenmesindeki birinci amaç.
Hayvanların beslenmesindeki birinci amaç |
Kişi Sayısı (Adet) |
Yüzde (%) |
Ticari
amaçla |
2 |
2 |
Süt ürünlerinden ve yününden yararlanmak amacıyla |
55 |
55 |
Çizelge 12. Hayvanlardan
elde edilen ürünlerin değerlendirilmesi.
Ürünlerin değerlendirilmesi |
Kişi Sayısı (Adet) |
Oran (%) |
Halkın kendisi tarafından tüketilerek |
15 |
15 |
Bir kısmı satılarak, bir kısmı halk tarafından tüketilerek |
42 |
42 |
Şekil 10. Yaylaya ziyaretçilerin verdikleri
zararlar (Orijinal 2001).
Ankete katılanların yalnızca yarısı, Türkiyede son
yıllarda gelişmekte olan dağ ve yayla turizmi konusunda bilgi
sahibidirler (Şekil 11). Ama büyük bir kısmı yaylanın yerli ve
yabancı turistlerce ziyaret
edilmesini istemektedir (Şekil 12).
Şekil 11.
Türkiyede son yıllarda gelişmekte olan yayla ve dağ turizmi hakkında
bilgi durumu.
Şekil 12. Eğriova
yaylasını yerli ve yabancı turistlerin ziyaret etmesini ister
misiniz?sorusuna verilen cevap (Orijinal 2001).
Yerel halkın yaylada
gerçekleştirilecek turizm faaliyetlerine ilişkin endişeleri vardır Bu
soruya cevap vermeyenler, yaylaya tatil amacı ile gelenlerdir (Şekil
13). Bu da yörenin geleneksel kültürünün bozulacağına ilişkin bir
endişedir. Yaylaya tatil amacıyla gelenler, bu soruyu da
cevaplamamışlardır (Şekil 14).
Şekil 13. Yaylada
gerçekleştirilecek turizm faaliyetlerinin yaşantınız üzerinde olumsuz
etkisi olur mu? sorusuna verilen cevap (Orijinal 2001).
Şekil 14. Yörenin geleneksel kültürü
bozulur mu? sorusuna verilen cevap.
Halkın büyük bir kısmı yayladan
turistik kazanç elde etmeyi
istememektedirler. Bu soruya olumlu cevap verenlerin çoğunluğu ise
rehberlik ve yiyecek satışını tercih etmektedirler (Şekil 15).
Şekil 15. Yayladan
elde edilmesi istenen turistik kazanç.
Anketi cevaplayanlar genellikle
kredi verildiğinde, pansiyonculuk yapmayı istemektedirler. Bu soruya yaylaya
tatil amacı ile gelenler ise cevap vermemişlerdir (Şekil 16).
Şekil 16. Kredi verilirse pansiyonculuk yapma
isteği.
Özellikle
yaylacılık yapanların en büyük sıkıntısı daha önceki bölümlerde de
açıklandığı gibi elektriktir (Şekil 17). Diğer yandan asfalt yola, ufak
bir farkla olsa da hayır demektedirler (Şekil 18). Son olarak, katılımcılar kışın yeterli
ulaşım olsa dahi yaylada kalmayı istemediklerini belirtmişlerdir (Şekil
19).
Şekil 17. Yaylada elektrik
isteği.
Şekil 18. Yaylada asfalt yol isteği.
Şekil 19. Kışın yeterli ulaşım olursa,
yaylada kalır mısınız? sorusuna verilen cevap.
Yöntem kısmında daha önce de açıklandığı gibi, “Alan Analizlerinin Yapılması ve Nitelik Haritalarının Ortaya Konmasında” Akpınar (1994) ve Kurum (1992)’a benzer yaklaşımla ortaya konan bir yöntem kullanılmıştır.
Değerlendirme faktörlerinin alan
kullanım tipine göre göreceli ağırlıklarına uzmanlar tarafından verilen
puanlar (1 ile 3 arasında) Çizelge 13’de yer almaktadır.
Uzmanlar tarafından verilen değerler, aşağıda yer alan formüller yardımıyla hesaplanarak değerlendirme faktörlerinin ağırlık dereceleri ortaya konmuştur (Çizelge 14).
n m
u=1 f=1
DT = Uzmanlara tarafından f değerlendirme faktörüne verilen değerler toplamı
u =
1’den n’e kadar uzman sayısı
f = 1’den m’e kadar faktör sayısı
Dfu = f değerlendirme faktörüne u uzmanı tarafından verilen değerler
Af =
f değerlendirme faktörünün ağırlığı
Formül sonuçlarından ortaya çıkan ağırlık puanlarına ilişkin değerlerin sıfırdan sonra üç haneli olması, hesaplama işlemini güçleştireceğinden; değerlerin tamsayı ile ifade edilmesine çalışılmıştır.
Bu amaçla, elde
edilen minimum ve maksimum değer arasındaki fark bulunup 3’e bölünerek
elde edilen değerin minimum değerlere eklenmesiyle gruplama yapılarak
(1,2,3) olmak üzere 3 grup oluşturulmuştur (Çizelge 15).
Minimum değer= 0.053, Maksimum değer= 0.126
Nitelik durumlarının belirlenmesinde ise, uzmanlar tarafından verilen değerlerden, nisbi ağırlığa sahip alanın seçimi esas alınarak, nitelik derecelerini gösterir bir çizelge hazırlanmıştır (Çizelge 16).
Bilgisayar yardımıyla “model builder”
kullanılarak yapılan veri analizi çalışmalarında, daha önceden
belirlenen beş kullanım tipi için dikkate alınan değerlendirme faktörü
ayrı ayrı analiz edilmiştir. Örneğin; doğa sporları ve eğim faktörü
arasındaki etkileşimde; yeniden sınıflandırma (reclassification)
yapılarak oluşturulan model, Şekil 20’deki
gibidir. Bu modelin çalıştırılması ile ortaya konan Harita 2’de;
eğim değerlendirme faktörü olduğunda doğa sporları için üstün ve uygun
nitelikli, niteliksiz ve değersiz alanlar rahatlıkla
algılanabilmektedir. Buna göre; egim değerlendirme faktörü olduğunda,
alanın büyük bir kısmı üstün nitelik özelliği göstermektedir.
eğimdoğasp reclass
eğimdoğasp_recl
Şekil 20.
Model builderde eğim ve doğa sporları arasındaki ilişkiyi ortaya koymak
amacıyla hazırlanan model (Orijinal 2002).
Harita 2.
Söz konusu işlem, 12 değerlendirme faktörü
ve 5 ayrı kullanım tipi için ayrı ayrı tekrarlanmıştır. Daha sonra yine
model builder kullanılarak, her bir kullanım tipi için 12 ayrı
değerlendirme faktörü, ağırlık puanları da dikkate alınarak “aritmetik
çakıştırma-üst üste bindirme” (aritmethic overlay) işlemine tabi
tutulmuş (Şekil 21) ve her bir kullanım için üstün ve uygun nitelikli,
niteliksiz ve değersiz alanlar belirlenmiştir (Harita 3, 4, 5, 6 ve 7).
Son olarak bu beş kulanımın tümü için üstün
nitelikli alanlar üst üste çakıştırılarak tek bir paftada biraraya
getirilmiş ve alan kullanım kararlarını içeren sonuç paftası ortaya
konmuştur (Harita 8). Buna göre alan içinde daha çok;
·
Doğa
inceleme çalışmaları ve eğitim amaçlı doğa gözlemleri ile
·
Doğa
sporları ve rekreasyonel aktivitelerin ağırlık kazanması gerektiği
ortaya çıkmıştır.
Bu bağlamda Eğriova yayla ekosistemi;
yaban yaşamı gözlemi, ornitoloji (kuş gözlemi)
ve botanik inceleme çalışmaları için
bir doğa merkezi gibi kullanılmalıdır. Alan ayrıca, eğitime ve bilimsel
amaçlı çalışmalara açılmalı ve bu çalışmalar her yaştan ve meslekten
ziyaretçi gurubunu ilgilendirmelidir.
Eğitim sayesinde doğal çevreye yönelik
tehditler konusunda halkın dikkatinin artırılması oldukça önemlidir.
Öğretmen ve öğrencilerin sadece kitap okuyarak veya televizyon
seğrederek doğa sevgisinin artacağını ummak yanlış bir davranıştır. Doğa
sevgisi, doğa ile onun büyüleciliği, çeşitliliği ve güzelliği ile
dorudan teması gerektirir.
Bu bağlamda il ve ilçelere günübirlik bir
ulaşım mesafesi içinde olan Eğriova yaylasına, Şubat sonu Mart başında geofitlerin
tanınması ve incelenmesine yönelik ziyaretler başlatılmalıdır. Bu
ziyaretler yaz aylarında öğrenim çağındaki gençlere yaylanın bitki ve
hayvan varlığının gösterilmesi ve bilim adamlarına inceleme olanakları
sunması bakımından da önemli olacaktır.
Yaylayı ziyarete gelenler için eğitim ve bilgilendirme çalışmalarına Karaşar beldesinde başlanmalı; beldede öncelikle ziyaretçilere, bilgisayar ortamında kardelenler ve diğer geofitler, yörenin tarihi, kültürel yapısı, geleneksel kıyafetleri, yemek kültürü gibi özelliklerinden oluşan 15-20 dakikalık sunumlar hazırlanmalıdır.
Yöreye gelen insanlar için tanıtıcı broşürler ve halkı eğitmek için klavuz kitapçıkların hazırlanması da oldukça gereklidir. Çünkü; insanlar bu alanı bildikleri ve tanıdıkları ölçüde hassas ve dikkatli olacaklardır.
Eğriova yayla ekosistemi, doğa inceleme ve
eğitim çalışmalarına ek olarak; kontrollü piknik, fotoğraf çekme;
göletlerde olta balıkçılığı ve kanoya binme gibi rekreasyonel aktiviler
ile ata ve bisiklete binme, trekking gibi doğa sporlarına da olanak
tanımaktadır.
Şekil 21. Model builder’da “aritmetic overlay” işlemine ilişkin kurgu (Orijinal 2002).
Harita 3.
Harita 7.
Büyük bir çoğunluğu orman alanları içinde
yer alan çalışma alanında gelişigüzel ateş yakılmasının mümkün olduğunca
önlenmesi ve piknik aktiviteleri için planlanacak kontrollü alanlarda,
kullanıcıların konforunu sağlamaya yönelik olarak tuvalet, çeşme, piknik
masaları ve çöp kutuları gibi planlama elemanlarına yer verilmesi
gerekmektedir.
Yayaların yarım saatte yürüdüğü yolun
yaklaşık
Urban Research and Development Corporation
(1980)’a göre ise; trekking daima yaban yaşamı, flora ve kuş gözlemi
gibi doğa ile birlikte gerçekleştirilen aktivitelerle ve kamp alanları
boyunca gerçekleştirilmektedir.
Eğriova yayla ekosisteminde ortaya konan “trekking hattı” boyunca sağlı sollu uzanan yayla serileri, molalar için oldukça uygundur. Konaklama için ise geniş düzlüklerde ve su yakınında kurulabilecek olan çadırlı kamp alanları idealdir. Çadırlı kamp alanlarında yine piknik alanlarında olduğu gibi çeşme, tuvalet, çöp kutuları gibi planlama elemanları yer almalıdır.
Doğa sporlarında orienteering de alan için uygundur. Orienteering, her türlü arazide (öncelikle ormancılık) yapılabilen, yarışmacıların kontrol noktalarını harita ve pusula yardımı ile en kısa zamanda ziyaret etme sporudur. Güzergah, yarışmacılar tarafından bulunması gereken kontrol noktalarından oluşmaktadır. Yarışmacılar kişisel ya da takım halinde olabilirler. Takımlarda birinci sporcular ilk çıkışı yaparken, birer dakikalık aralarla ikinci, daha sonra diğer sporcu çıkışı yapar. Tüm sporcular haritada belirlenen hedefleri bulmak zorundadır (Ünihaber 2001).
Yaylada
gerçekleştirilebilecek olan bir diğer aktivite de iki atın yanyana
gidebileceği patika-yollarda yapılan ata binmedir. Alanda yaban atları
zaten binek atı olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Ata binme
turları, hayvan ve çiçek türlerini saptama, kuş izleme, kamp yapma, doğa
fotoğrafları çekme vb. gibi aktivitelerle birleştirilebilir. Ata binme
aktivitesi spor amacının yanı sıra alan içinde ulaşım için de önemli bir
yaklaşım olarak ele alınmalıdır.
Çalışma
alanında bisiklete binme sporu da aynı ata binmede olduğu gibi sporun
yanı sıra ulaşım amacına da hizmet etmelidir. Çünkü yolu stabilize olan
yayla ekosistemi içinde araba kullanımının mümkün olduğunca minimuma
indirilmesi ve alan içinde daha çok yürüyüş, ata ve bisiklete binme
şeklinde ulaşımın tercih edilmesi gerekmektedir.
Çalışma
alanında ayrıca; geçmişten günümüze geleneksel bir aktivite olarak devam
etmekte olan yaylacılık faaliyetleri de gözardı edilmemeli ve
sürekliliği sağlanmalıdır. Yaylada, orman içinde yer alan açıklıklar
hazineye ait olup bu alanlarda yaylacılık faaliyetlerine hizmet eden
yayla evleri haricinde özel mülkiyete ait yapıların inşası kanunen
yasaktır. Eğriova yayla serisi mimarisinin şekillenmesinde yüzyılların
getirdiği kültür ve iklim koşulları ile yaylacılık faaliyetleri için
gereksinimler etken olmuş, yağış ve soğuğa karşı etkin çözümler
geliştirilmeye çalışılmıştır. Gerek kod sınırlamasının gerekse malzeme
kullanımının önemsenmediği bu yeni kaçak yapıları yanı sıra yaylada
mevcut eski evler de oldukça bakımsız durumdadır.
Bu nedenle yeni yapılacak veya modernize
edilecek yayla evleri için tek tip bir modelin geliştirilmesi ve bunun
uygulanması yerinde olacaktır. Örneğin, maksimum 1.5 katlı, su basmanı
ve taşıyıcı duvarları taş, geri kalan kısımları ahşap ya da taş üzerine
ahşap kaplamalı ve çatısı koyu kahve ya da yeşile boyanmış saç
malzemeden oluşan yayla evlerinin uygulanması zorunlu hale
getirilebilir.
Eğriova yayla ekosisteminde bütüncül yönetime ilişkin esaslarının ortaya konmasında; sahip olduğu tüm doğal, kültürel ve tarihi kaynakları ile çevre olgusu; çalışma alanı olan yaylayı sosyal, kültürel ve ekonomik bakımdan farklı ve özellikli kılan Karaşar beldesi yerel halkı ve sözkonusu alandan turizm ve rekreasyon amacı ile yararlanan veya yararlanacak olan ziyaretçiler önemli olmuştur. Buna göre;
Uzun vadeli planlama kararları: Tüm gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de özellikle rant getirecek alanlar için öncelikle kısa vadeli yaklaşımlar ve maksimum yatak kapasitesi önemsenmektedir. Bu şekildeki yanlış yaklaşımlarla sözkonusu alanlarda varolan tüm kaynaklar geri dönüşü olanaksız zararlanmalarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu durumda; zarar görmüş kaynakları yeniden doğaya kazandırmak kısmen olanaklı olsa bile uzun yıllar ve büyük parasal yatırımlar gerektirmektedir.
Eğriova yayla ekosisteminin henüz turizme ve rekreasyona tam anlamı ile açılmamış, bakir bir alan olması bir avantaj olarak değerlendirilerek; bu hatalardan arınmış, gelişmelerin önünde giden bir anlayışla planlandığında araştırma alanına çok büyük faydalar sağlanacağı bir gerçektir.
Bitkiler ve hayvanlar için uygun yaşam ortamı: Eğriova yayla ekosisteminin en önemli doğal özelliklerini oluşturan bitki ve hayvan varlığı için uygun yaşam hazırlanması ve sürekliliklerinin sağlanması, yönetimin tüm aşamalarında temel koşul olmalıdır.
Çalışma alanında Öztekin ve Tezcan (2001) tarafından tespit edilen 15 endemik tür dahi; bütüncül yönetim yaklaşımı içinde floraya gereken önemin verilmesi gerekliliğini vurgulamak açısından önemli bir veridir.
Bitki ve hayvanların alandan uzaklaştırılmasının önlenmesi: Biyolojik ve genetik zenginliğin yerinde korunması, kamuoyunun bu işe verdiği destekle mümkündür. Sözkonusu kaynaklara sahip alanlardaki insanların bu değerlere sahip çıkması öncelik ve gönüllülük esasına dayalı olarak benimsenmesi gereken bir davranıştır.
Çalışma alanında Öztekin ve Tezcan
(2001)’ın belirttiği gibi bitki zenginliğini oluşturan türler yayılış
alanları açısından insan tahribatına duyarlıdır. Özellikle geofit
(yumrulu soğanlı, çok yıllık bitkiler) grubuna giren türler, bu
faktörlerden daha fazla etkilenebilir. Çünkü geofitler yumru ve soğan
gibi vejetatif kısımlarıyla daha kolay üreyebildiklerinden, bu
kısımlarının ortadan kalkması çoğalmalarını engeller. Bu nedenle, görsel
açıdan da güzellik oluşturan geofitlerin korunması ve alandan izinsiz
uzaklaştırılmalarının önlenmesi oldukça önemlidir.
Sözkonusu durum
alandaki fauna varlığı açısından da geçerli olduğundan; bitki ve
hayvanların alandan uzaklaştırılmasını önleyici bir kontrol
mekanizmasının oluşturulması kaçınılmazdır.
Çevre ile uyumlu enerji kaynaklarının kullanımı: Ülkemizdeki yaylaların büyük çoğunluğunda olduğu gibi, Eğriova yayla serisinde de elektrik ve ısınma-ısıtma için enerji kaynaklarına gereksinim duyulmaktadır. Ormandan aile büyüklüğüne göre her ailenin 5-10 ster yakacak odun hakları bulunmaktadır (1 ster=0.700 m3). Ancak yerel halk bunun yeterli olmadığından yakınmaktadır. Bu nedenle enerji temini konusunda uzun dönemde çözümlemelere gereksinim vardır.
Atık yönetimi: Yaylada çöpler belediye tarafından belirli aralıklarla toplanmaktadır. Ancak, yaylada özellikle yaz döneminde kontrolsüz piknik yapma oldukça yaygın olduğundan çöpler her tarafa gelişigüzel atılmaktadır. Yaylaya dışarıdan gelenler de bu konuda yeterince duyarlı davranmamaktadır. Ayrıca, yayla şenliği sonrasında Çatalçörten mevkiinde oldukça fazla çöp birikimi olduğundan; belediye yoğun olarak çalışmak zorunda kalmaktadır.
Alan kontrollü giriş-çıkış: Yaylaya daha önce de değinildiği gibi iki
yoldan ulaşım söz konusudur. Bunlardan biri Karaşar beldesi üzerinden
olan ulaşım ki yerli halk bu ulaşımın etkin kılınmasını istemektedir,
diğeri ise İstanbul-Ankara otoyolu üzerinden olan ulaşımdır. Özellikle
ikinci ulaşım, oldukça denetimsiz olmaktadır. Koruma-kullanım dengesinin
sağlanmaya çalışıldığı tüm alanlarda olduğu gibi Eğriova’da da yayla
serisine kontrollü giriş ve çıkışın sağlanması oldukça önemlidir.
Çevre ile uyumlu yaylacılık ve ormancılık faaliyetleri: Turizme açılan alanlarda kırsal yaşamın bir parçası olarak yaylacılık ve ormancılık ile bunlara ait ekonomik uğraşların sürdürülmesi gerekliliği gözardı edilmektedir. Bu durumda, toplumun tüm kesimleri turizmin tek bir koluna; örneğin taşımacılığa kanalize olmakta ve birçok sorun ortaya çıkmaktadır. Bu durumun Eğriova’da yaşanmaması için, çevre ile uyum içinde sözkonusu faaliyetlerin sürdürülmesi kaçınılmazdır.
Çevre ile uyumlu yayla evleri: Gelişen alanlarda üst yapının doğal çevre özelliklerine uyum sağlaması ve estetik olması gerekmektedir. Büyük ve çok katlı otel binaları birçok alanda çevre yapısı ile uyuşmamaktadır. Pearce turistik alanlardaki değişik biçimde binaların birlikte görünümü olarak adlandırılan bu duruma "mimari dejenerasyon" adını vermiştir (Topuzlu 1989).
Eğriova yayla serisinde doğa ile uyum içinde olmayan yapılaşma örneklerine az da olsa rastlanmaktadır. Bu nedenle çevre ile uyumlu tek tip yayla evlerinin yaygın olarak kullanımı için gerekli önlemler acilen alınmalıdır.
Alan içinde izleme-denetim ve veri
güncelleme: Eğriova yayla ekosisteminin önemli özelliklerine ilişkin envanter
çalışmalarının yapılması; bütüncül bir yönetimin sağlanabilmesi için en
önemli aşamalardan birini oluşturmaktadır.
Bir
diğer önemli konu, toplanan verilerin güncellenmesi ve yönetim
kararlarının alınması ve uygulamaya konması sonrasında izleme ve denetim
çalışmalarının aksatılmadan sürdürülmesidir.
Yönetimde etkili kurum ve kişiler arası koordinasyon: Eğriova yayla ekosistemi ile Karaşar belediyesi, hazine müsteşarlığı, tarım ve köyişleri bakanlığı, orman bakanlığı, turizm bakanlığı ve Eğriova orman işletme şefliği gibi birçok kurum ve kuruluşun ilgisi bulunmaktadır. Ayrıca dernek ve güç birliği gibi sivil toplum örgütleri de özellikle yerel halk üzerinde yarattıkları etkiler nedeniyle alandaki faaliyetlerde etkin olmaktadırlar. Bu nedenle sözkonusu kurum ve kişiler arasında etkin bir koordinasyon ve işbirliği ortamının yaratılması önemlidir.
Çevre ile uyumlu pazar yaratma: Çalışma alanında yaylacılık faaliyetleri sonucu et ve süt ürünleri elde edilmektedir. Ancak bu faaliyetler pazara yönelik yürütülmemektedir. Bu nedenle acil olarak çevre ile uyumlu pazar yaratma çalışmalarına başlanması ve bu konuda organize olunması gerekmektedir.
Yerel halkın eğitimi: Eğriova yaylasını kullanan Karaşar beldesi halkı, doğa ile barışık ve ona saygılı bir topluluktur. Bu nedenle sahip oldukları değerlerin farkındadırlar. Bu durum yerel halkın yardımcı kurslarla eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi ile daha da pekiştirilecektir.
Yaygın çevre eğitimi uygulamalarında, gönüllü kuruluşların önemli katkıları bulunmaktadır. Bu gönüllü kuruluşlar arasında, meslek odaları, işverenler, kooperatifler, işçi sendikaları, barolar, dernekler gibi kurumlar sayılabilir. Etkin yaygın eğitim çalışmaları için medyaya büyük görev düşmektedir. Karar mercilerindeki tüm teknik personelin ve yöneticilerin konuya oldukça duyarlı olmaları çok önemlidir (Doğan 2001).
Kadınlar ve genç nesile önem
verilmesi: Kadınlar kırsal
kalkınma projelerinde oldukça önemli rol oynamalarına rağmen (gerek
devlet gerekse aile reisi tarafından), yeterince önemsenmemektedir.
Ayrıca genç nesil için kırsal alanda yeterli iş ve eğitim imkanları
yaratılmamakta ve kırdan kente göç artmaktadır.
Bu nedenle Eğriova’da özellikle kadınlar ve
genç nesil, halk bilgilendirme ve bilinçlendirme toplantıları ve eğitim
çalışmalarında ana ilgi grubunu oluşturmalıdırlar.
Periyodik halk
katılımı ve bilgilendirme toplantıları: Yönetimde en önemli etmen insandır.
Doğal alanların bozulmasında temel neden, gelişmekte olan ülkelerin
çoğundaki bilgisizlik, ekonomik ve sosyal geri kalmışlıktır.
Böylesi
çalışmalarda, toplumların kendi çevrelerini korumalarına imkan
vermek oldukça önemlidir. Burada
toplum olarak ifade edilmek istenen, belediye gibi yerel yönetim
birimindeki insanlar, çalışma alanıdaki kültürel veya etnik grup veya
kırsal alandaki yöre insanıdır (IUCN, UNEP and WWF 1991).
Oldukça önemli bir konu olmasına rağmen, kırsal planlamada genellikle halkın katılmı gözardı edilmektedir. Bu nedenle Eğriova yayla ekosistemine ilişkin ortaya konacak bütüncül yönetim yaklaşımında, halkın görüşlerinin alınması ve halk bilgilendirme ve halk katılımı toplantılarına periyodik olarak devam edilmesi gerekmektedir.
Kültürel
mirasın, gelenek ve göreneklerin, yöresel kıyafetlerin, geleneksel
mutfak kültürünün korunması, tanıtılması ve yaşatılması: Daha önce de değinildiği gibi, çalışma
alanı kültürel özellikler, gelenekler, mutfak ve giysi kültürü
bakımından oldukça değerli özelliklere sahiptir. Dolayısıyla bunların
korunması, ziyaretçilere tanıtılması ve yaşatılması gerekmektedir.
Hükümet dışı
organizasyon (NGO)’lar ve yerel yönetimlerle işbirliği ve destek
sağlanması: Gerek gündem
21’de gerekse ondan sonra oluşturulan tüm eylem planlarında, NGO’lar ve
yerel yönetimlere oldukça büyük görevler düştüğü ve bu birimlerin
açıkyürelilikle desteklenmesinin gerekliliği ve işbirliğinin kaçınılmaz
olduğu defalarca vurgulanmıştır.
Eğriova
yaylasında da burada sözü edilen tüm birimler, araştırmanın tüm
safhalarına oldukça dosthane ve işbirlikçi bir tutum sergilemişlerdir.
Bu durumun sürekliliğinin sağlanması, oldukça faydalı olacaktır.
Eğitimli yerel rehberler eşliğide turlar: Mclntyne, Hetherington and Inskeep (1993)’e göre olumlu sosyoekonomik etkileri; ekonomik kazanç, alanın kültürel mirasının korunması, yerel kültürel değerlerin ziyaretçilerin ilgisi ve öğrenme merakı sayesinde canlandırılması ve ziyaretçiler ile yerel toplum arasında karşılıklı kültür alış-verişi olarak sayılabilir.
Eğriova yayla ekosisteminin turizm ve rekreasyona açılması ile yöre halkından genç nesil, başta rehberlik hizmetleri olmak üzere değişik iş kollarında çalışma imkanı yakalayacaktır. Bunun için belde halkından istekli ve uygun kişilerin; çevre bilincinin aşılandığı, turizm ve rekreasyon kültürünün öğretildiği, yabancı dil bilen yerel rehberler olarak yetiştirilmesi gerekmektedir. Eğriova’da turistin dikkatini doğaya ve korunması gereken diğer değerlere çekmek de rehberin elinde olacaktır. Çünkü rehberler, ziyaret edilen yayla ile turist arasındaki ilişkiyi kontrol eden bir kimlik yükleneceklerdir.
Yöresel el
sanatları, et ve süt ürünlerinin tanıtımı ve satışı: Ülkemizde çoğu alanda yaşandığı gibi
Eğriova yaylasına da ziyaretçiler kendi etini, ekmeğini ve içeceğini
yaşadıkları yerden götürürlerse; yerel halk turizm ve rekreasyondan
hemen hemen hiçbir gelir elde edemez ve doğal olarak bu faaliyetlerin
karşısında olur. Bu nedenle, yayladaki yöresel el sanatlarının, et ve
süt ürünlerinin ziyaretçilere tanıtımı ve satışı üzerinde önemle
durulması gereken bir kriterdir.
Yaylacılık ve
ormancılık faaliyetlerine ilişkin teknik ve teknolojinin ziyaretçilere
tanıtımı: Bir yöreyi
ziyaret eden insanlar buradaki ekonomik geçim kaynakları ve bunların
işleyişi hakkında da bilgi sahibi olmayı isterler. Özellikle kent
yaşamının monotonluğundan sıkılan ziyaretçi halk için bu tanıtım oldukça
zevkli ve bilgi dolu bir gezi halini alacaktır.
Yerel halk ile ziyaretçiler arasında karşılıklı hoşgörü: En çok ilgi gören turistik alanlarda turistlerin sayısının artması ve bu durumun neden olduğu kalabalık, gürültü ve çevre bozulması gibi sonuçlarla birlikte turistlerle yerel halk arasındaki ilişkilerde uyumsuzluk, gerilim ve düşmanlığın arttığı ileri sürülmüştür. Kitle turizminde turist mekanı kullanabilir ama yerel toplumla bir bütünlük sağlayamayabilir. Bu durumda fizyolojik veya psikolojik baskı altında kalan yerel halk da, savunma için harekete geçmektedir. Zaten insanların fiziksel veya sosyo-psikolojik gereksinimlerine dayalı dengelerin bozulması, gerilime yol açarak, kişileri olumsuz davranışta bulunmaya itmektedir. Aynı şekilde, konukseverce karşılanmayan ziyaretçi de bu durumdan rahatsız olabilmektedir.
Bu nedenle, ziyaretçilerle Eğriova
yayla ekosistemini kullanan yerel halk arasında karşılıklı hoşgörünün
sağlanması ve yayla halkının geleneksel yapısındaki konukseverlik ve
alçakgönüllülüğün korunması da büyük önem taşımaktadır.
Yayla evleri ve çadırlı kamp alanlarında kısa süreli konaklama: Eğriova yaylasında zorunlu durumlarda konaklama amacıyla uygun açıklıklarda çadırlı kamping alanları planlanabilir. Ayrıca halkın büyük bir kesimi anketlerden anlaşıldığı üzere pansiyonculuk yapmayı istemektedir. Bu nedenle alınacak uygun kredilerle kullanılabilir hale getirilecek olan yayla evlerinin pansiyonculuğa açılması da uygundur.
Yalnızca ziyaret edilen alana değil yörenin ve yöre insanının tüm özelliklerini tanımaya ilgi: Eğriova yayla ekosisteminde gerçekleştirilecek olan turizm ve rekreasyon faaliyetlerinde ziyaretçilerin sosyal davranışları da oldukça önemli olacaktır. Burada önemli olan ziyaretçilerin Eğriova’ya ve yerel topluma saygılı ve ilgili olmalarıdır.
Doğa sporları, eğitim ve bilimsel araştırmalar yönelik aktiviteler: Eğriova yaylası sahip olduğu kaynak değerleri ile doğa sporları, eğitim ve bilimsel çalışmalar için de eşsiz olanaklar sunmaktadır.
Ankara, Beypazarı ve Karaşar’da
uzun süreli konaklamalar: Yaylalarda
turistik faaliyetlerin yakın olan sürekli
yerleşmelerde planlanmalı, yaylalar ile bu tesisler arasında günübirlik
ilişkiler kurulmalıdır. Bu nedenle, Karaşar, Beypazarı ve
Ankara’da uzun süreli konaklamalar için uygun planlama yaklaşımları
içine girilmesi kaçınılmazdır.
Yeterli ve çevre
ile uyumlu altyapı çalışmaları: Kırsal alanlarda gerçekleştirilen turizm
ve rekreasyonel aktiviteler dikkatli ve iyi bir şekilde
planlandıklarında, söz konusu alanlarda yerel gelişme, yeterli ve uygun
altyapı hizmetleri ve çevrenin korunması konularında bir çözüm
olabilirler.
Eğriova
yaylasının da altyapıya ilişkin eksiklikleri bulunmaktadır ve bu
eksikliklerin çevre ile uyumlu yaklaşımlarla giderilmesi ve imkanların
yeterli kılınması oldukça önemlidir.
Eğriova
yayla ekosisteminin bütüncül yönetimine ilişkin organizasyon modelinin
ortaya konabilmesi için, öncelikle alandaki mal sahibinin tanımlanması
gerekmiştir. Eğriova yayla ekosisteminde orman örtüsü ile kaplı olan tüm
alanlar; ülkemizdeki diğer orman alanlarında olduğu gibi Orman Genel
Müdürlüğü’nün hüküm ve tasarrufu altındadır. Yayla yerleşimlerinin yer
aldığı orman içi açıklıklar ise, tüm mera ve yaylaklarda olduğu gibi
hazineye aittir. 4322 sayılı “Mera Kanunu”na göre; tahsis amacı
değiştirilmedikçe mera, yaylak ve kışlaklardan kanunda gösterilenden
başka şekilde yararlanılamayacağı için “turizm merkezi” olarak ilan
edilmediği sürece buralarda yaylacılık faaliyetleri dışında bir
düzenlemeye gidilemez.
Bu
nedenle rekreasyon ve turizme yönelik hizmetler Orman Genel Müdürlüğü’ne
ait olan alanlar için geçerli olacaktır. Orman Genel Müdürlüğü ise
genellikle orman işletmeciliği ve ormancılık konuları ile
ilgilendiğinden Eğriova Orman İşletme Şefliği sınırları dışında kalan
alanlarda yapılacak düzenlemeler için kullanım hakkını Milli Parklar ve
Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü’ne devretmesi uygun olacaktır. Milli
Parklar da alanın, daha önce belirtilen alan kullanım kararları
doğrultusunda ormaniçi dinlenme yeri olarak kullanımını sağlamalıdır.
Bu
bağlamda oluşturulan organizasyon modelinde; “alandan sorumlu
kuruluşun” haricinde, “alan içinde yürütülecek hizmetlere destek
verecek birimler” ve bu hizmetlerin yürütülmesinde görev alacak
kuruluşların oluşturacağı özel bir şirket yani “işletmeci” tanımlanmıştır (Şekil 22).
ORGANİZASYON MODELİ
Alandan sorumlu ve söz sahibi İki taraf arasında İşletmeci görev üstlenecek
kuruluş olarak 3 veya 10 yıllık kuruluşların oluşturacağı
ORMAN GN.MD. adına “ihale sözleşmesi” özel şirket olarak
MİLLİ PARKLAR VE imzalanır -KARAŞAR BELEDİYESİ
AV-YABAN HAYATI -ANKARA İL ÖZEL İDARESİ
GN.MD. -KARAŞAR KÜLTÜR, YARDIMLAŞMA, TURİZM
VE GÜZELLEŞTİRME DERNEĞİ
- KARAŞAR GÜÇ BİRLİĞİ
Halkın yapılan tüm
Yürütülecek hizmetlere
destek verecek birimler çalışmalara katılımı
ve
-ÇEVRE
BAKANLIĞI bilinçlendirilmesi
-TURİZM BAKANLIĞI sağlanmalıdır
-BAYINDIRLIK VE İSKAN
BAKANLIĞI
-HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI
-KÜLTÜR
BAKANLIĞI
-TARIM
VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
-
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
-
İLLER BANKASI
-
SAĞLIK BAKANLIĞI
-
DHKD, TTKD gibi gönüllü kuruluşlar
Şekil 22. Eğriova yayla ekosisteminin
bütüncül yönetimine ilişkin organizasyon modeli (Orijinal 2002).
Ülkemizde
Milli parkların tasarrufu altında olan yerlerde işletmeci sorumluluğunu
devletin üstlenmesi; sözkonusu alanlarda görev alacak işçilere ödenecek
ücretler ve verilecek hizmetlerin mali yetersizliklerden dolayı
karşılanamaması nedeniyle genellikle tercih edilmemektedir. Bu nedenle
sözkonusu alanların işletmesi özel sektör kuruluşlarında olmaktadır.
Bu
modelde de alanda verilecek hizmetler, makbuz karşılığı giriş ve
çıkışların ücretlendirilmesi, kamping ve piknik alanlarının tesisi,
temizlik hizmetleri, alan içinde denetim ve bakım ve izleme gibi birçok
görev; işletmeci olan özel sektör şirketine verilmiştir. Çok ortaklı bu
özel şirkette; Ankara ili özel idaresi, Karaşar belediyesi, dernek ve güç birliği katılım hakkına
sahip olacaklardır. Sözkonusu katılımcılar; şirketin kuruluşuyla ilgili
bir şirket anal sözleşmesi oluşturmalıdırlar.
Tarafların yetkilerinin sermaye birikimleri oranında olacağı bu anonim şirketin geliri, kişi yararına değil de işletmeci şirketin ana amaçlarına yönelik kullanılmalıdır. Buradan sağlanacak gelirle, alan içinde verilecek hizmetlerin kalitesinin yükseltilmesini sağlamalıdır. Bu şekildeki bir yönetim modelinin uygulanmasından sorumlu birimlerin görevleri ise, Çizelge 17’de yer almaktadır.
Çizelge17. Organizasyon modelinde yeralan birimlerin
görev dağılımı.
İŞLETMECİ
ÖZEL |
ŞİRKET |
BİRİM |
GÖREVİ |
Ankara İl Özel İdaresi |
İlin
kalkınma planı ve hedeflerine uygun olarak ve ilin imkan ve
ihtiyaçlarını da gözönünde bulundurarak yıllık program hazırlamak ve
uygulamak. Yıllık programlar, bakanlıklar, bölge ve il kuruluşlarıyla
koordineli bir şekilde hazırlanır. Bu programların il genel meclisince
kabulünden sonra bakanlıklarca aktarılan ödeneklere ait olan kısmı,
ilgili bakanlığın onayı ile yürürlüğe girer. İl
özel idarelerinin harcama yetkisi, gelir toplama yetkisi, kaynak
sağlama olanakları, ücret tarifeleri yapma ve umuma açık yerleri
denetleme yetkisi; düzenleme, yasaklama ve cezalandırma yetkisi
bulunmaktadır. İl
özel idareleri, kendi bütçesini yapma yetkisine sahiptir. Hizmetlerini
yürütebilmek için yasal gelirleri vardır ve yasalarla belirlenenlerin
dışında bunları kendi organlarının kararıyla özgürce
kullanabilmektedirler. |
Sivil Toplum Örgütleri (Dernek ve Güç
Birliği) |
Karaşarda büro kurup, eğitim, sergi toplantı, sohbet, örnek
uygulamalar gibi halkla ilişkiler çalışmaları yürütmenin yanı sıra;
halk eğitimi teknikleri ile Karaşar halkına, ekoturizm ve rekreasyonun
özelliklerini, beldeye ve onun sakinlerine sağlıyacağı ekonomik ve
toplumsal değerleri anlatmalı, halkın hem turizm ve rekreasyon
aktiviteleri bakımından hem de belediye ile ilişkileri açısından
sorumlulukları ve yapması gerekenleri telkin etmelidir. Gönüllü
kuruluşlar ayrıca; kimi alt ya da üst yapı veya hizmetler bakımından
kamu yönetiminin aşamadığı darboğazlarda belediyeye ve il özel
idaresine ve kuruluşlarına destek vermeli, bazı örnek hizmetleri
gerekirse kendisi üretmelidir. |
Karaşar Belediyesi |
Temizlik
ve çöp toplama, tuvalet yapımı, altyapı hizmetleri (su, kanalizasyon,
yol), planlama, denetleme, ulaşımı sağlama..Bu görevlere ilişkin
harcama yapma ve gelir toplama, ücret tarifeleri düzenleme, yasaklama
ve cezalandırma kararları alma |
HİZMETLERE |
DESTEK
VERECEK BİRİMLER |
İller Bankası |
Teknik
hizmet, finansal destek, altyapı hizmetleri içme suyu şebekesinin
geliştirilmesi, belediyeye teknik yardım, eğitim, WC, kamp alanları
yapımı |
HİZMETLERE |
DESTEK
VERECEK BİRİMLER |
BİRİM |
GÖREVİ |
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı |
Diğer
bakanlıkların çevre düzeni planı ile ilgili görüşünü almak, çevre
düzeni planı hazırlamak ve onaylamak. Su, yol ve kanalizasyon gibi
önemli altyapı hizmetleri |
Turizm Bakanlığı |
Mali
destek ve hizmet vermek (altyapı uygulamaları, tesis yapımı), çevre
düzeni ortaya konan alanlarda doğa yürüyüşleri parkurlarını belirlemek
ve bu yürüyüşler için gerekli asgari hizmetlerin (kamp yerleri
düzenlemesi, WC, su, çöp toplama- depolama-imha, asayiş, kurtarma
hizmetleri vb. nin) doğa sporu özellikleri çerçevesinde
gerçekleştirilmesi amacıyla valilikle temasa geçip; bu hizmetlerin
yürütülmesi için en uygun çözümleri aramak. Mevcut evlerin pansiyon
için revizyonu, pansiyonculuk için kredi sağlamak. Bakı noktalarını
düzenlemek, turizm enformasyon hizmeti ve turizm eğitimi vermek. |
Kültür Bakanlığı |
Folklorik
özellikler, geleneksel mutfak kültürü, yaşam tarzı, giysi kültürü
konularında veri toplamak, bu özelliklerin geliştirilmesi, yaşatılması
için bilinçlendirme çalışmaları
ve tanıtım amacıyla broşürler, el kitapları hazırlamak |
Milli Eğit. Bakanlığı |
Değişik
konularda eğitilmiş insan gücü sağlamak. Merkezi ve yerel düzeyde
eğitim etkinliklerinde katkı sağlamak. |
Köy Hizm.Genel. Md. ve Ankara İl Md. |
Yol
yapımı, gölet yapımı ve bakımı. Yeterli içme suyu sağlama,
kanalizasyon ve çeşme yapımı |
Orman Bak.ve Orman Bölge Müdürlüğü |
Gölün
dolmasını önleyecek önlemlerin alınması, orman içi yolların, dinlenme
kamp ve piknik alanlarının yapılması |
Ç.B. Ank.İl Çevre Md. |
Çevrenin
korunması, iyileştirilmesi |
Sağlık Bakanlığı-İl Sağlık Müdürlüğü |
Doğa
sporlarının tümünün planlanmasında, sağlık ve kurtarma hizmetleri
verilmesi, Karaşar beldesindeki sağlık ocağının modernize edilmesi ve
görevlendirilen personelin doğa sporlarına ilişkin kurtarma
çalışmaları konusunda eğitilmesi |
Tarım İl Müdürlüğü |
Yaylacılığın
devamının sağlanması yönünde eğitimler verilmesi |
Bu durumda Milli Parklar
ile işletmeci özel şirket arasında 1+1+1 (3 yıllık) veya 10 yıllık
(Maliye Bakanlığı’nın görüşü doğrultusunda) bir ihale sözleşmesi
imzalanır. Bu sözleşme, süre bitimi sonunda istenirse yenilenebilir.
Sözkonusu sözleşmede taraflar, işin niteliği, ihalenin konusu gibi
konular netleştirilir. Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel
Müdürlüğü’nün “Ormaniçi dinlenme yerleri/günübirlik kulllanım
alanlarına ilişkin ihale sözleşme tasarısı” Ek 3’de yer almaktadır.
5. Sonuç veÖneriler
Ülkemizde şu ana kadar turizm merkezi olarak ilan
edilerek yoğun kullanım ve yapılaşmaya açılan birçok yaylada çeşitli
sorunlar yaşanmaktadır. Bu duruma;
· Koruma-kullanım dengesi ve
· Yaylaların sahip olduğu doğal, kültürel, tarihi tüm kaynaklar üzerinde ortaya çıkabilecek etkiler düşünülmeden;
· Alana ilişkin veri analizleri ışığında doğru ve yerinde kullanım kararları üretmeksizin;
· Yeterli altyapı çalışmalarında bulunulmaksızın plan kararlarının geliştirilmesi ve
· Kısa vadeli yaklaşımlarla uygulamaya geçirilmesi;
· Yerel halkın planlamaya katılımı, bilinçlendirilmesi;
· Değişik meslek disiplinlerinin planlamada söz sahibi olması;
· Planlama, uygulama ve yönetimde etkili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonun sağlanması;
· Yerel yönetimler ve sivil toplum örgütlerine gereken önemin verilmesi;
· Planlama ve uygulama sonrası, izleme ve denetim çalışmalarının gerçekleştirilmesi gibi birçok önemli konunun gözardı edilmesi yol açmaktadır.
Sözkonusu sorunlar için çözümler üretilebilmesi; ancak yaylalara ilişkin bütüncül yönetim kararlarının ortaya konması ile mümkün olabilecektir. Ancak günümüze değin yapılan çalışmalarda; konuya hep tek yönlü bakılmış, tüm faktörlerin değerlendirildiği; koruma ve kullanım arasındaki çelişkiyi minimuma indiren bütüncül yaklaşımlar içine girilmemiştir. Bu nedenle de turizme açılan mevcut yayla alan kullanımları genellikle sürdürülebilirlik ile bağdaşmamakta ve doğa ile dost bir tutum sergilememektedir.
Halen geleneksel yaylacılık faaliyetlerinin
devam ettiği Eğriova yayla ekosistemi, ekoturizm için sahip olduğu
olanakların yanı sıra; bünyesinde barındırdığı orman alanı ve diğer
kaynakları ile Ankara, İstanbul, Bolu ve Beypazarı gibi yakın çevresi
için günübirlik rekreasyonel aktivitelere yönelik bir ortam sunmaktadır.
Buna rağmen Karaşar halkı
haricinde oldukça sınırlı bir kullanıcı kitlesi tarafından
tanınmaktadır. Alanın günümüze kadar özelliklerini koruyarak
gelebilmesinin nedeni muhtemelen bu özelliğidir.
Eğriova yayla ekosistemi şu anda
Mayıs-Eylül ayları içinde yöre halkı tarafından yaylacılık faaliyetleri
için kullanılmaktadır. Yöre halkından orman işçiliği yapanlar, yaylada
Ekim ayı sonlarına kadar kalabilmektedir. Ayrıca gerek yöre halkı
gerekse Karaşar’dan büyük şehirlere göç etmiş olan nesil alandan yaz aylarında
tatil ve rekreasyonel aktiviteler amacıyla yararlanmaktadır. Bunun
haricinde, her yıl Haziran ayının son pazarı Çatalçörten piknik alanında
yayla şenlikleri yapılmakta; yaylada en yoğun kullanım bu tarihte
olmaktadır.
Yayla ekosistemine giriş ve çıkışlar
kontrolsüzdür, herhangi bir denetim mekanizması bulunmamaktadır.
Özellikle Çukurören ve Eğriova göletleri çevresi ile yayla içindeki
çeşmelerin yakınlarında ve piknik alanlarında gerçekleştirilen
kontrolsüz piknik aktiviteleri nedeniyle çöpler yığılmaktadır.
Ankara,
İstanbul ve Beypazarı halkının kırsal ortam içinde, günlük sorunlardan
uzaklaşabileceği ve dinlenebileceği, günübirlik ulaşım mesafesi içinde
yer alan, yaz ayları içinde serin bir kullanım mekanı sunan Eğriova
yayla ekosistemini; oldukça yakın bir gelecekte tanıması ve bu alandan
turizm ve rekreasyon amacıyla yararlanmaya başlaması kaçınılmazdır. Bu nedenle çalışma alanı olan “Eğriova yayla
ekosistemi örneğinde” ortaya konan “bütüncül yönetim yaklaşımının”
alanın turizm ve rekreasyona yönelik faaliyetlere açılması öncesinde
uygulamaya geçirilmesi oldukça önemlidir.
Eğriova yayla ekosisteminin bütüncül yönetiminde
ideal hedef; “Alanının sahip olduğu
doğal ve kültürel kaynakların korunması ile insan aktiviteleri
arasındaki çelişkiyi mimimuma indirecek, sürdürülebilir gelişim temeline
dayalı bir denge ortaya konmasıdır.”
Bu
bağlamda uygulama hedefleri;
· Geleneksel yaylacılık faaliyetlerinin sürekliliğinin sağlanmasıdır.
Eğriova yayla ekosisteminde bu bağlamda geliştirilen planlama, programlama ve uygulama etkinlikleri; alanda kullanım hakkına sahip olan Orman Genel Müdürlüğü’nün yanı sıra Ankara İl Özel İdaresi, Karaşar Belediyesi, dernek, güç birliğinden oluşan özel bir işletmeci şirket ile yürütülecek hizmetlere destek verecek birimleri ilgilendirmektedir. Bu yaklaşımında başarı sağlanması, ilgili kuruluşların arasında etkili bir işbirliği ve eşgüdüm, bir başka deyişle yönetim birliği ve bütünlüğü sağlanmasına bağlıdır.
Alanın içinde
verilmesi gereken hizmetler, çok çeşitlidir. Alanın tümünde etkin bir
çöp toplama ağının oluşturulması; bu temizlik işleminin yine hafta sonları
ve şenlik gününde sıklıkla tekrarlanması ve alanın içinde zaman zaman
yapılan kontroller esnasında alanı kirlettiği tespit edilen kişilere
bazı para cezalarının uygulanması gereklidir. Alana girişlerde her araca
bir çöp torbası verilerek bu konuda uyarılmaları da etkili bir çözüm
olacaktır.
Aynı para cezası
alandan flora ve faunaya ilişkin örneklerin uzaklaştırılması durumunda
da uygulanmalı ve bu durumun denetlenmesi amacıyla alan içinde
aksatmadan kontroller yapılmalıdır.
Doğa sporları ve
rekreasyonel aktivitelerin yanı sıra bilimsel inceleme ve eğitim
çalışmalarına da hizmet edeck olan alanın ziyaretçilere tanıtımı için
video programların hazırlanması, broşür ve kitapçıkların basılması,
internet sayfası oluşturulması oldukça gereklidir.
Yayla evlerine kadar su ulaştırılması ya da en azından her yaylaya ve kamp alanına yeterli sayıda çeşme ve tuvalet yapılması gerekmektedir. Eğriova yayla yolunun stabilize kalması ve asfalt olmaması da hem doğa sporlarına olan uygunluğu hem de alana daha bilinçli bir ziyaretçi kitlesi gelmesini sağlıyacaktır.
Alan içinde masa, çeşme, tuvalet, çöp kutusu gibi ihtiyaçların karşılanmış olduğu organize piknik alanları planlanmalıdır. Ancak, sözkonusu alanlarda ateş yakılmasına izin verildiği takdirde, etkili bir kontrol mekanizmasının geliştirilmesi orman örtüsünün sürekliliği bakımından kaçınılmazdır.
Alan içinde yeterli sayıda, doğa ile uyumlu formda ahşap işaret levhaları kullanılarak ziyaretçilerin bilgilendirilmesi ve güvenliği sağlanmalıdır. Özellikle yoğun insan kullanımı olan alanlarda orman yangınlarına karşı çok sık uyarı levhaları konulmalı ve denetimler yapılmalıdır.
Alanda gerçekleştirilecek olan
bütüncül yönetim ne kadar mükemmel olursa olsun; erişilebilirlik ve
alanın engelli insanlar olan terapi (iyileştirme) etkisi asla
unutulmamalıdır. Bu nedenle; engellilere
yönelik hizmetler (levhalarda ses, dokunuş) gibi de imkanlar ölçüsünde
sağlanmalıdır.
Bir diğer önemli konu; yaylada çevre ile uyumlu enerji kaynaklarının kullanımıdır. Enerji temini konusunda; ısınma ve ısıtma gereksinimleri için tüpgaz sobaları ve tüpler kullanılmalıdır. Ayrıca sıcak su ihtiyacı için de su depoları ve güneş panelleri kullanılmalıdır. Rüzgar enerjisi jeneratörleri de elektriğe ilişkin gereksinimler için uygun bir çözümlemedir. Bu teknolojiler konusunda halkın bilinçlendirilmesi de eğitim çalışmalarında üzerinde önemle durulması gerekmektedir.
Ev pansiyonculuğunun nakdi olarak desteklenmesinin yanısıra, halkın bu konuda eğitimi ve bilinçlendirilmesi de gerekmektedir. Yapılan anketlerde halkın büyük çoğunluğu pansiyonculuk yapmayı istediğini belirtmiştir ama bunun uygulamaya geçirilebilmesi için eğitim çalışmaları şarttır.
Yaylalarda ekonomik kazanç oluşturan el sanatları, tarım ve hayvancılık ürünlerinden turizm ve rekreasyon aracılığıyla gelir elde edilmesi için hem ziyaretçiler hem de yerel halkın çaba göstermesi ve istekli olmaları gerekmektedir. Yerel halk, ziyaretçiler için yeterli miktarda üretmeyi ve bundan kazanç sağlamayı istemeli ve bunun için örgütlenme talebi yaratılmalıdır. Bu sağlandığında yerel halkın organize olması ve kooperatifler kurarak pazara yönelik üretim yapması da mümkün olabilecektir. Ziyaretçiler de yöreye özgü ürünleri satın alarak yerel halka ekonomik bir katkı sağlamaya öncelik vermeli ve bu konuda istekli ve ilgili olmalıdırlar.
Eğriova yayla serisini kullanan Karaşar beldesi halkının sahip olduğu zengin kültürel mirası, özellikle de pek çok kişiyi bu alanlara çekecek olan gelenek ve göreneklerini korumak için eğitim ve bilinç oluşturma oldukça önemlidir. Bunun için, Karaşar beldesi halkı; dağ ve yayla turizminden elde edecekleri gelirin ancak kaynak değerlerini koruyarak sürekli kılabileceği konusunda bilinçlendirilmelidir. Sözkonusu çalışmalar için Karaşar derneği ve Güç Birliği gibi sivil toplum örgütleri ile belediyeye büyük görevler düşmektedir. Kadınlar ve gençler için düzenlenecek olan eğitici kurslar da yerel halk içinde oldukça önemli olan bu ilgi gruplarının topluma kazandırılmasını sağlayacaktır.
Karaşar beldesi halkı gelişmelere açık ve ilgilidir. Bu nedenle yerel halkın planlama kararlarına katılımları ve alandaki gelişmeler hakkında periyodik olarak bilgilendirilmeleri oldukça önemlidir.
Eğriova’da kırsal yaşamın bir parçası olarak yaylacılık, ormancılık ve bunlara ait ekonomik uğraşların sürdürülmesi ve bu uğraşların ziyaretçilere tanıtımı da yöre halkı hakkında daha ilgili ve bilgi sahibi bir ziyaretçi kitlesinin ortaya çıkmasını sağlayacaktır.
Yörenin
geleneksel yapısını yansıtan bir diğer etkinlik olan ve her yıl
Çatalçörten’de düzenlenen yayla şenliğinde de yaylanın ve sahip olduğu
tüm değerlerin tanıtımını yapmak son derece önemlidir. Gerek
bilgilendirme gerekse konuk ağırlama bakımından iyi organize edilecek
olan yayla şenlikleri sayesinde yöreye oldukça iyi bir gelir de
sağlanacaktır. Bu konuda, şenlik gününde Çatalçörten’e düzenlenecek olan
günübirlik turlar dahi büyük fayda sağlayacaktır.
Ülkemizde genellikle ortaya konan planların uygulanması sonrasında izleme ve denetim çalışmaları aksatılmaktadır. Bu bağlamda bütüncül planlama ve yönetime ilişkin uygulamalar sonrasında kontrollü bir giriş-çıkışın sağlanacağı Eğriova yayla ekosistemine ilişkin veri izleme, depolama ve güncelleme ile bakım ve onarım işlemlerine aksatılmadan devam edilmeli ve bu konuda etkili bir denetim mekanizması geliştirilmelidir.
Bu araştırmada; Eğriova yayla ekosistemini
sisteminin tüm ögeleri arasında karşılıklı ilişkilerin olduğu gözönüne
alınmış ve bu ilişkilerin bütüncül yönetim yaklaşımı sayesinde
dengelenmesine çalışılmıştır. Ülkemizde yer alan diğer yaylalar Eğriova’dan
farklı özelliklere sahip olabilirler ancak söz konusu alanlar da koruma
– kullanım dengesi içinde, bütüncül bir yaklaşımla ele alındıklarında
burada sözü edilen tüm kriterler; sözkonusu alanın özelliklerine
uyarlanarak değerlendirilebilir.
6. Kaynaklar
Akpınar, N., 1994. Açık Kömür Ocaklarında
Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Doğa Onarım Çalışmalarının Milas-Sekköy
Açık Kömür Ocağında İrdelenmesi. Doktora Tezi (Basılmamış), A.Ü. Fen
Bilimleri Enstitüsü, PM ABD, Ankara.
Demirayak, F. ve Kürüz, B., 1993. Aladağlar’da Dağ ve Yürüyüş Turizmi Geliştirilmesi Arayışları.
Doğan, M., 2001. Yüzyıla Girerken Türkiye’nin
Biyolojik Zenginlikleri ve Sorunları. 9 Haziran 2001, TTKD ve
TÜBİTAK,12-13.
İncekara, A., vd. 1997. Karadeniz Bölgesi’nde Turizmin Geliştirilmesi, Bölgesel Gelişme ve Çevreye Uyumlu Yapılaşma. İstanbul Ticaret Odası, Yayın No:1997-27, Mega Ajans, İstanbul.
IUCN, UNEP and WWF, 1991. Caring for the Earth- A Strategy for
Sustainable Living, Gland.
Kurum, E., 1992. Beynam Muhafaza Ormanı ve Yakın Çevresinin Ankara Kenti Rekreasyon Sistemi Açısından Koruma-Kullanım ve Planlama İlkelerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. A.Ü. Fen Bilimleri Ens.Peyzaj Mimarlığı ABD. Doktora Tezi (Basılmamış), Ankara.
McIntyre, G., Hetherington, A. and Inskeep, E., 1993. Sustainable Tourism Development: Guide for Local Planners. World Tourism Organization, A Tourism and Environment Publication, Madrid.
Öztekin, M. ve Tezcan, F., 2001. Karaşar- Eğriova Çevresinin Bitki Örtüsü. Eğriova Yaylası’nda Arazi Gezisi ve Halk Katılımı Toplantısı Kitapçığı, Ankara.
Somuncu, M., 2001. Karaşar-Eğriova Yayla Serisine İlişkin Jeomorfoğrafya Haritası. TÜBİTAK-YDABAG 100Y037 Nolu Proje Basılmamış Ara Raporu.
Sukhatme P.V. and Sukhatme, B.V., 1970. Sampling Theory of Surveys with Applications. Iowa State University Press, Ames, Iowa USA, 452 p.
Topuzlu, F. K., 1989. Turistik Alanlarda
Kontrolsüz Gelişme ve Alanların Taşıma Kapasiteleri. Turizm Yıllığı
1988-1989, Türkiye Kalkınma Bankası, Ankara.
Turizm Bakanlığı, 1998. Türkiye Kamping Alanlar Haritası. Ankara.
Ünihaber, 2001. Heyecanın Yeni Adresi-Orienteering. Ankara Üniversitesi Haber Bülteni, 6 Ekim-30 Kasım 2001, Ankara.
Urban Research and Development Corporation,
1980. Recreation carrying Capacity Handbook: Methods and Techniques for
Planning, Design and Management, Instruction Report R-80-1, Recreation
Research Program, U.S.A.
7.
Ekler
a) Mali Bilanço ve Açıklamaları : Proje kapsamında alınan ödenek; fotokopi, kırtasiye,
slayt ve fotoğraf filmi ve banyoları, hava fotoğraflarının Harita Genel
Komutanlığından satın alınması, 5 adet topoğrafik harita alımı,
bilgisayar malzemeleri, literatür, yolluk ve araç kirası kalemlerinde
harcanmıştır.
b) Makine ve
Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar:(BAP
Demirbaş numaraları dahil ) Proje kapsamında makina ve techizat
alınmamıştır.
c) Teknik ve Bilimsel Ayrıntılar (varsa Kesim III'de
yer almayan analiz ayrıntıları)
d) Sunumlar (bildiriler ve teknik raporlar)
G. GÜNEŞ, 2001. “Harmony With
Nature and Traditional Houses in Yaylas: Turkey Case”. XXIX IAHS World
Congress on Housing, May 21-25, 2001, Ljubljana, Slovenia.
e) Yayınlar (hakemli bilimsel dergiler) ve tezler
G. GÜNEŞ, 2001. Yaylalar ve Türkiye’de Yayla Turizmi. Ekin, Türk-Koop,
Nisan-Haziran 2001, Yıl:5, Sayı:16, s.80-86.
G.GÜNEŞ, 2002. Beypazarı-Eğriova
Yayla Ekosisteminin Bütüncül Yönetimi Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı ABD,
Doktora Tezi (Basılmamış), Ankara.