Yavuzarslan, PaşaStefanova Gündoğan, Aleksandrina2023-12-142023-12-142023http://hdl.handle.net/20.500.12575/89924Doğal dilin sonsuz kez yinelenebilme özelliğinin en belirgin örneklerinden biri olarak niteleme işlevli yantümceler, Üretici Dilbilgisi'nin ortaya çıkışından günümüze kadar bu kuramsal çerçevenin içinde çalışan dilbilimcilerin ilgisini yoğun bir şekilde çekmiştir. Kuramdaki genel kabullerin yönünde Türkçedeki gibi ortaçsal niteleme işlevli yantümceler, İngilizce tipi bitimli yantümcelerle denk tutularak aynı ne-taşımalı analizle ele alınmaya çalışılmıştır. Tezimizde adlaştırma şeklinde kurulan Türkçe NİYT'ler ele alınırken Üretici Dilbilgisi çerçevesinde geliştirilen ne-taşımalı yaklaşımın uygulanmasının, bu niteleme işlevli yantümcelerin uygun bir şekilde betimlenmesine ve çözümlenmesine engel olduğu kanaatine vardık. Bu sebeple Türkçede gözlemlenen iki niteleme işlevli yantümce kurma stratejisinin arasındaki seçimine bir açıklama getirebilmek amacıyla, merkezine adlaştırma sürecini alan yeni bir analiz geliştirmeye çalıştık. Bu amaç doğrultusunda önceki analizlerden elde ettiğimiz verileri ve tespitleri gözden geçirerek iki ilgilendirme stratejisinin arasındaki farkın ilgilendirilen unsurun dilbilgisel işlevinde değil, tümceciğin içinde kalan öznenin anlamsal statüsünde olduğu kanaatine vardık. Bu tespitten hareketle analizimiz için iki temel çıkış noktası belirledik: Özne kavramı ve bir altasıralama stratejisi olarak adlaştırma. Özne kavramının ayrıntılı irdelemesinin sonucunda 'özne' olarak bilinen dilbilgisel işlevinin aslında en az dört birbirinden bağımsız dilbilgisel işleve ayrılması gerektiğini tespit ettik. Bu dört farklı dilbilgisel işlevin tanıtılmasından ve bunların X'-şemasındaki konumlarının belirlenmesinden sonra adlaştırma yapılarında bu işlevlerden hangisinin bulunabileceği öğrenebilmek için gözlerimizi adlaştırmaların yapısına çevirdik. Konumuz olan adlaştırmaların yapısını ortaya çıkarmak amacıyla Karma Genişletilmiş Yansımalar Analizi'nden faydalanarak her iki niteleme işlevli yantümce kurma stratejisinde bulunan eylemsel ve adsıl işlevsel yansımalarını ortaya çıkardık. Bunun sonucunda sadece [-DIğ+I] ilgilendirme stratejisinin yapısında BelÖ seviyesi yansıtıldığını belirledik. Bu tespite ve Bölük BelÖ Varsayımı'na dayanarak Türkçedeki iki ilgilendirme stratejisinin arasındaki farkın şu şekilde özetlenebileceği sonucuna ulaştık: Yüklemleme temasının mantıksal özneyle aynı unsur olduğunda bu unsurun niteleme işlevli yantümceyi oluşturan adlaştırmanın içinde kalmasına ve özelliklerini eşlemesine olanak sağlayan [-DIğ+I] niteleme işlevli yantümce kurma stratejisine geçilir. Tezimizde bu şekilde yürüttüğümü kuramsal tartışmanın; hem ad öbeklerinin yapısı, hem tümcelerin yapısı hem de karma ulamlar konusunda ileri çalışmalara da zemin oluşturduğu kanaatindeyiz.trniteleme işlevli yan tümcetemaöznedoctoralThesis