Ármin Vámbéry’den Ceditçi Aydın Muhammed Fatih Kerimî’ye Mektuplar
No Thumbnail Available
Date
2024
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
Ármin Vámbéry, on dokuzuncu yüzyıl ve yirminci yüzyılın ilk çeyreği arasında Rusya
Türkleri arasında ortaya çıkan yenileşme hareketlerini yakından takip eden
isimlerdendir. Ona göre özellikle İdil-Ural bölgesi aydınlarının, modern zamanın
gereklilikleri doğrultusunda hareket etme gayretleri ve bu yönde ortaya koydukları
faaliyetler, Batı'nın, Asyalı şeklinde küçümsediği bir toplum adına önemli gelişmelerdi.
Zira, günümüzde Ceditçilik olarak tanımlanan bu yenileşme faaliyetlerinin temsilcileri,
sadece kültürel bir canlanma ortaya koymadılar, sosyal ve siyasi alanda da Çarlık
idaresi karşısında haklarını savundular. Bu gelişmeler ünlü Macar müsteşrik Vámbéry
tarafından ilgiyle karşılandı; kendisi yenileşme hareketleri hakkında eserler ortaya
koymakla kalmadı, Rusya Türklerinin Batı dünyasında tanıtılmasında da önemli bir rol
üstlendi The Times gazetesinde bu yönde yazılar kaleme aldı, İsmail Bey Gaspıralı,
Rızaeddin Fahreddin ve Fatih Kerimî gibi dönemin önde gelen aydınlarıyla doğrudan
iletişim kurdu; onlar tarafından yayımlanan eserler ve süreli yayınları yakından takip
etti. Özellikle Muhammed Fatih Kerimî ile hayatının sonuna kadar iletişim halinde
bulundu. İkili arasında İstanbul'da başlayan dostluk kri anlamda bir etkileşimi de
beraberinde getirdi.
Bu çalışmada, Vámbéry tarafından Muhammed Fatih Kerimî'ye gönderilen, hâlihazırda
Tataristan Cumhuriyeti Millî Arşivi'nde bulunan mektuplar ele alınacaktır. Bu çerçevede
Vámbéry'nin Tatar yenileşme hareketine yönelik ilgisi üzerinde kısaca durularak, İdilUral Türkleri hakkındaki değerlendirmelerine yer verilecek ve son olarak mektupların
Latin harerine aktarımı yapılacaktır.
Description
Keywords
Ármin Vámbéry, Fatih Kerimî, İdilUral Türkleri, Rusya Türkleri, Ceditçilik Hareketi