Türkiye'de popüler dini bilgi ve kaynakları üzerine nitel bir araştırma
Abstract
Bu araştırmada popüler dini bilgi kaynaklarından hareketle Türkiye'de, geniş halk kitleleri içerisinde ne tür bir din anlayışının geliştiğinin ve eğilimlerin ne yönde olduğunun anlaşılması amaçlanmaktadır. Bu anlama faaliyeti içerisinde popüler düzeyde ne tür dini bilgilerin dolaşımda olduğu konusuna popüler dini kitaplar ekseninde odaklanılmaktadır. Bu amaçla yapılan araştırma ile bilgi-toplum ilişkisi bilgi sosyolojik perspektifle ele alınırken 'bilginin toplumsal inşası' ve 'fenomenoloji' kuramsal bakış açısı olarak belirlenmiştir. Buradan hareketle dini bilgi ve toplum arasında nasıl bir karşılıklılık ilişkisi olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma paradigması benimsenirken konunun tarihsel gerçekliğe de temas etmesi sebebiyle tarihsel karşılaştırmalı bir bakış açısı benimsendi. Bu amaçla Cumhuriyet Türkiye'sinde dini kitap yayımına odaklanılarak tarihsel bir çerçeve çizildi. Nitel araştırma paradigması çerçevesinde araştırma konusunun önemli bir paydaşı olarak Ankara Hacı Bayram Çarşısı ve İstanbul Yümni İş Merkezinde belirlenen dini kitapçılarla yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirildi. Mülakat verileri ışığında, üç ana tema (dinî kitapçı, din okuru, dinî kitap) bağlamında dini bilginin nesnelleşmesi, süreklilik ve değişim ekseninde analiz edildi. Popüler dinî kitaplar, dinî yayıncılık tarihi de dikkate alındığında bir taraftan halk dindarlığının sürekliliğini diğer taraftan popüler kültür eksenli yeni anlatılarla birlikte bir değişimi ifade etmektedir. Bu değişim kitapçı, okur ve kitap profillerinin dönüşümü çerçevesinde meydana gelmektedir. Böylece seküler bir dünyada Türk toplumunun dinî hayatında gelişmekte olan dönüşümü yansıtmaktadır. Popüler dini bilgi kaynakları hem geleneksel hem de modern ve postmodern motifleriyle Türk toplumunun dini hayatını beslemeye devam etmektedir. Bu kaynaklar üzerinden gündelik dini hayatın çözümlenmesi, toplumsal gerçekliği anlama çabalarına bir katkı sunmaktadır.