Türk işaret dilinde uyum: Şablon biçimbilim açısından bir inceleme
Özet
İşaret diline özgü durumlardan bir tanesi eylemlerin uyum türleri gözetilerek sözlükçede
listelenmesi olup Padden (1988)’in üç-parçalı eylem sınıflandırmasına göre şu şekilde
ayrılmaktadır: (i) basit eylemler, (ii) uyum eylemleri ve (iii) uzamsal eylemler. Ancak
Padden’ın klasik sınıflandırması, eylem türleri arasında birbirini açık bir biçimde dışlayıcı
bir ölçüt sunmamakta ve sıklıkla türler arasında geçişim gözlemlenmektedir. Bu çalışmada
ise işaret dillerinin biçimbilimsel [kök + şablon] birleşimi sergileyen Sami dillerine benzediği
görüşü (Liddell 1984; Fernald & Lillo-Martin 2006) takip edilerek eylem türlerinin, kökler
ile belirli eylemcil şablonların birleşimiyle ilişkili olduğu TİD verisi çerçevesinde
incelenmektedir. Ayrıca henüz dilsel olarak gerçekleşmemiş, sözlüksel ve sesbilimsel
çekirdek rolündeki köklerin, sözlükselleşme sürecinde belirli eylemcil şablonlarla birleşerek
sesletilebilir/işaretlenebilir eylem durumuna gelmektedir. TİD’in uyumun belirleyici olduğu
altı farklı eylemcil şablona sahip olduğu ve eylemin çıkağa ilişkin taşıdığı yapısal
potansiyelin uyum tarafından belirlendiği öne sürülmektedir. Böylece, herhangi bir kökün
uyuma girebilme özelliği ya da kaç üyesiyle uyum gerçekleştirebileceği, kökün birlikte
olduğu eylemcil şablona bağlıdır. Bu durumda, eylemcil şablonların arasındaki farklılıklar
sadece sesbilimsel özelliklerin aksine her bir eylemcil şablon, farklı uyum potansiyeli (sıfır,
tek veya çift uyum) taşımaktadır.