Kastamonulu Sofuzâde Mehmet Tevfik Efendi'nin hayatı, edebî şahsiyeti ve dinî edebiyatla ilgili şiirleri
Abstract
Mehmet Tevfik Efendi (Safoğlu, 1874-1960), Kastamonulu âlim, mütefekkir, yazar ve sûfî şairdir. Sofuzâde olarak tanınmıştır. Üç mensur eser kaleme almıştır. Bunlardan ilki vahdet-i vücuda dair Sırru'l-Velâye, ikincisi ahlaka dair Miyârü'ş-Şemîm fi Ahlâki'l-Ümem'dir. Diğer mensur eseri ise Hz. Mevlâna Celâleddin Rûmî'nin yüz bir rubâîsinin tasavvufî şerhine dair Rubȃiyyȃt-ı Mevlâna'dır. Sofuzâde Mehmet Tevfik Efendi, velûd bir şair olarak çok sayıda şiir kaleme almıştır. Bunlardan bir kısmı 1911 yılında Kastamonu'da Hulviyyât adıyla basılmıştır. Divanı niteliğindeki bu eser basıldıktan sonra da şiir yazmaya devam eden Sofuzade'nin, Milli Kütüphane'de adına kayıtlı on bir cilt defter bulunmaktadır. İki bölümden oluşan bu çalışmanın ilk kısmında Sofuzâde Mehmet Tevfik Efendi'nin hayatı, eserleri ve edebî şahsiyeti ele alınmıştır. İkinci kısmında ise dinî, tasavvufî, hikemî şiirleri konu edinilmiştir. Bu kapsamda, şairin Hulviyyât'ı, şiir defterleri, gazete ve dergilerde yayınlanmış muhtelif yazıları (Zafer, Beyânü'l-Hak, El-Medâris) çalışmamız kapsamında tasnif edilmiştir. Seçilen şiirler ilgili dinî-tasavvufî tür başlığı altında ele alınarak incelenmiştir. Mehmet Tevfik Safoğlu, şiirlerini hem aruzla hem de hece ile yazmıştır. Hece ile yazdıkları daha ziyade koşma biçimindedir. Aruzla yazdıklarında ise nazım şekillerindeki değişiklik, son derece dikkat çekicidir. Bu bağlamda gazel, kaside, mesnevî, müselles, murabba, terbi, muhammes, tahmis, müseddes, müsemmen, terkîb-i bend ve tercî-i bend nazım şekilleri ile tevhid, münâcât, na't, mevludiyye, mirâciyye, ramazaniyye, îdiyye, muharremiyye, medhiye, sâkinâme türlerinde büyük bir ustalıkla şiirler kaleme almıştır. Bu çalışmada, şairin hayatı, eğitimi, memuriyeti, ticarî faaliyetleri, sosyal ve kültürel ilişkileri üzerinde durulmuş çok yönlü kişiliği, edebî şahsiyeti ile birlikte ortaya konulmuştur.
Mehmet Tevfik (Safoğlu, 1874-1960) is a scholar, thinker, writer and sufistic poet from Kastamonu. He is known as Sofuzâde. He had three books witten in prose. One of them is Sırru'l-Velâye about the transcendent uniyt of being doctrine The other is Miyârü'ş-Şemîm fi Ahlâki'l-Ümem about ethics. The last one is Rubȃiyyȃt-ı Mevlâna, translation and sufistic explanation of 101 rubai written by Mevlâna Celâleddin Rûmî. Sofuzâde wrote lots of poems. Some of them was published as Hulviyyât, in 1911. After this book is published, he has kept on writing poems. Today, under his name, eleven notebooks have been registered in National Library. This study consists of two parts. In the first part, the life, works and literary personality of Sofuzâde is handled. In the second part sufistic, religious and sophisticated poems are discussed. His book Hulviyyât, poem notebooks, various articles, published in newspapers and magazines (Zafer, Beyanu'l-Hak, El-Medaris) were classified. Chosen poems were examined and evaluated under related titles of religious-sufistic types. Sofuzâde wrote his poems with both prosody and syllable meter. His poems that are written with syllable meter are in the form of "koşma", usually. And the others, written with prosody, have obsolutely remarkable form variations. With the forms of verse like gazhal, ode, mathnawi, murabba, pentastich, museddes, musemmen and terkib-i bend he wrote poems in the content types like tawhid, munacat, na't, mevludiyye, miraciyye, ramazaniyye, idiyye, muharremiyye, eulogy and sakiname. In this study, his life, education, duty, social and cultural relationships was revealed with his literary personality.