Sanayinin neden olduğu çevre kirliliğinin tarıma verdiği zararların değerinin biçilmesi : Samsun gübre ve Karadeniz bakır sanayileri örneği
Özet
Bu çalışmada, çevre kirliliğinin tarıma verdiği zararların değerinin biçilmesinde kullanılabilecek yöntemler incelenmiş ve bunlardan uygun olanlar örnek olarak seçilen Samsun Gübre ve Karadeniz Bakır Fabrikalarına uygulanmıştır. Çevre kirliliğinin yarattığı zararın değerinin belirlenmesinde, pazar değeri yaklaşımları, gelir yöntemi, sosyal fayda/maliyet analizi, fonksiyonel analiz yaklaşımı ve çevresel etki matrisi yöntemleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yöntemlerden verimlilik değişimi, üretim maliyeti, koruma masrafları, hedonik fiyat fonksiyonu, koşullu değer biçme ve çevresel etki matrisi yaklaşımları seçilen örneğe uygulanmıştır. Kirliliğin tarıma verdiği zararların değerinin biçilebilmesi için araştırma bölgesinde kirlilikten zarar gören 56 işletme ve kirlilikten zarar görmeyen 35 işletme, basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilmiş ve bunlara anket uygulanmıştır. Ayrıca bölgede çalışan 10 bilirkişi ve 10 değişik konu uzmanına da kirlilik zararının değerlendirilmesi amacı ile anket uygulanmıştır. Tekkeköy'de kirliliğin başlıca bitkisel ürünlerde yarattığı zarar 70,8 milyar TL olarak tahmin edilmiştir. Bitkisel ürün zararları ile fabrikalardan uzaklık arasında ters bir ilişki belirlenmiştir. TÜGSAŞ ve KBİ'nin çevreye verebilecekleri zararın yıllık minimum değeri koruma maliyeti yaklaşımı ile 62,4 milyar TL olarak tahmin edilmiştir. Bölgede kirlilik, kuru tarım arazilerinin ortalama pazar değerinde % 1,796 ve sulu tarım arazilerinin ortalama pazar değerinde ise % 1,925 oranında azalmaya neden olmaktadır. Koşullu değer biçme yöntemine göre, kirliliğin tarımda yarattığı zararın değeri ise 107,6 milyar TL/yıPdır. TÜGSAŞ tesislerinin çevre etki katsayısı -6,94 olup, bu önemli derecede olumsuz çevresel etkiyi ve KBİ'nin ise -7,01 olup, bu da önemli derecede olumsuz çevresel etkiyi göstermektedir. Türkiye'de bilirkişiler, kirliliğin tarıma verdiği zararların değerini belirlemede; genellikle verimlilik değişimi yaklaşımı gibi pazar değeri yöntemini, üretim maliyeti yaklaşımını, gelirlerin kapitalizasyonu yöntemini ve üretim (etki-tepki) fonksiyonu yaklaşımını kullanabilir. Bu çalışmada incelenen diğer yöntemler ise, ekonomik faaliyetlerin çevresel etki değerlendirme raporlarının hazırlanmasında kullanılabilir. Bu yöntemler ile bulunan sonuçlar, çeşitli sübjektiflikleri içerir. Elde edilen sonuçlar, kullanım amaçlarına bağlı olarak tatmin edicidir. Bilimsel araştırmalarla daha güvenilir sonuçların elde edilmesine yönelik teorik ve metodolojik esaslar oluşturulmalıdır.Abstract In this study, the valuation techniques which are used to assess the environmental pollution damages to agriculture were investigated and the appropriate methods that can be applied on the case of Samsun Fertilizer and Karadeniz Copper Industries were chosen. Market-based methods, income capitalization technique, social benefit/cost analysis, functional analysing approach, environmental matrices are generally used to evaluate the environmental pollution damages. Some of them are applied to the selected case, such as, change-in-productivity, production cost, preventive/defensive expenditures, hedonic price function, contingent valuation and environmental matrice approaches. To assess the pollution damages on agriculture in the research area, 56 farms which are damaged and 35 farms which are not damaged, are selected by random sampling and then surveys are applied. Also, 10 surveys are applied both of experts and various specialists who are working in the area. The result indicates that the value of environmental pollution damages to major agricultural crops are estimated as 70,8 billion TL in Tekkeköy region. It has been determined that there is an inverse relationship between the crap losses ratio and the distance from the pollution sources. The minimum value of damages to environment caused by Samsun Fertilizer and Karadeniz Copper Industries is estimated as 62,4 billion TL/year by defensive expenditures approach. The negative externalities in the region cause 1,796 percent decrease on the average dry farm land market value and cause 1,925 percent decrease on the average irrigated farm land market value. The economic value of environmental damages in agriculture is determined as 107,6 billion TL/year by contingent valuation method. The environmental effect coefficient of Samsun Fertilizer plant is -6,94 that represents the important negative environmental pressure and Karadeniz Copper Plant is -7,01 that represents the important negative environmental impact. Experts may use especially market-based methods such as change-in-productivity approach, production cost approach, income capitalization technique and dose-response function approach in Turkey for the economic assessment of environmental pollution damages caused by industry on agriculture. Other methods which are examined in this study are useful for preparing environmental impact statement of economic activities. The results which are determined by these techniques, can include various subjective valuation. They are satisfactorily consistent according to the aims of usage. For providing reliable results, theoretical and methodological basis must be achieved by further scientific researches.