ANADOLU'DA APOLLON KÜLTÜRÜ
View/ Open
Author
ÖZGÜNEL, Coşkun (Tez Danışmanı)
GÜRDAL, Tayyar (Yazar)
Metadata
Show full item recordAbstract
Klasik Çag’lardaki Anadolu kült geleneginin ana unsurlarından biri olan tanrı Apollon ve kültünün konu edildigi çalısmanın amacı; Apollon’un Anadolu’daki algılanıs biçimini, yogunlugunu, bölgelere göre gösterdigi farklılıkları ortaya koymak olarak belirlenmistir. Çalısma bu yapısı ile Klasik Çag’lardaki Anadolu kült gelenegi ile ilgili ipuçlarını da barındırmaktadır. Anadolu’da Apollon kültü ile ilgili ilk bilgilerimizi Homeros’dan ediniriz. Ancak ilk yerlesik tapınak, Didyma’daki M.Ö. 8. yy.’ın sonu - 7.yy.’ın basına tarihlendirilen sekos’dur. Erken dönem yerlesik tapınak örneklerinden bir digeri ise, M.Ö. 6 yy.’a tarihlendirilen Neandria Apollon tapınagıdır. Klaros, mimarisi su an için belirlenememis olsa da, Erken Arkaik Çag buluntuları ile en azından bu tarihten itibaren islevsel olmalıdır. Knidos’a hizmet veren Emecik Apollon kutsal alanı da, Geç Geometrik Çag’dan itibaren görülmeye baslayan küçük buluntuları ile dikkat çeker. Apollon’un Bithynia, Mysia, Troas, Aeolia, İonia, Karia, Lykia, Pamphylia, Pisidia, Lydia ve Phrygia bölgelerinde, farklı yogunluklarda ve biçimlerde, kutsal alanları ile birlikte yogun tapınım görmüs oldugunu söyleyebilmek mümkündür. Kilikia, Galatia bölgelerinde, külte ait gözlemlenen yaygın olmayan izler Karadeniz kıyılarında ve Dogu Anadolu’da bütünüyle kaybolur. Anadolu’daki Apollon kutsal alanlarının, az sayıda aykırı örnek olsa da, genel olarak; suyu toplayan cografik bir çanak içerisine kurulmus olduklarını, kutsal bir koruluk içerisinde yer aldıklarını, kutsal su kaynagının varlıgının neredeyse vazgeçilmez oldugunu ve kent dısında özenle seçilmis yerlerin belirlendigini söyleyebilmek 254 mümkündür. Magara tapınımı da geleneksel kutsal alanlar için sık rastlanılan bir özellik olarak öne çıkar. Anadolu’daki en sıra dısı ve özgün örnek ise, Pisidia bölgesindeki Apollon Perminoundeis kutsal alanıdır. Apollon Perminoundeis kutsal alanı; kaya tapınımı ve bagımsız özgün yapısıyla dikkat çekicidir. Kutsal alanın bulundugu kayalık alanda, 18 adet nis ve tamamı Apollon Perminoundeis’e adanmıs yazıtlar bulunmaktadır. Kutsal alanın merkezinde omphalos’u anımsatan dogal bir kaya yer alır. Kaçak kazılar sırasında gün ısıgına çıkarılmıs olan, pismis toprak boga figürlerine ait parçalar, tanrıya adak olarak sunulmustur. Apollon, Perminoundeis adıyla, biçimiyle ve Anadolu kült geleneginin vazgeçilmezi olarak bildigimiz ancak ilk defa Apollon’a adanmıs olarak gördügümüz sıra dısı kaya kutsal alanı ile yerlidir. Kutsal alan tasarımı ile özgün bir baska örnek ise Troia’da karsımıza çıkar. Kent merkezinde, agora yakınında, monolit tas bloklarla simgelestirilen kutsal alan, Anadolu tanrısı Apollon, Hitit Wilusa’sı “ap-pa-li-una- as”ı ile özdeslestirilir. Anadolu’da Apollon kültünün en önemli özgün özelligi ise, Troas bölgesi dısında, tüm bölgelerde bir ana tanrıça figürü ile birlestirilmesidir. Bu figür kimi zaman Leto, Meter, Meter Leto, kimi zaman ana tanrıça nitelikleri ile algılanan Artemis olmustur. Anadolu’da, özellikle de Batı Anadolu’da Apollon ve kültü; Hellenistik Çag ile birlikte sistemli olarak baslatılan ve Augustus Çagı’nda doruga ulasan, Hadrian’ın ise kurdugu Hellen birligine kabul edilebilmek için Hellen kökenini ispatlama zorunlulugu getirmesi ile son noktayı koymus oldugu, Hellenlestirme politikasına ragmen, kimi zaman iç içe geçmis, kimi zaman bütünüyle Hellenlesmis olsa da, özgün özelliklerini belirli bir ölçüde koruyabilmis görünmektedir.